In het jaar 2020 stonden er in Nederland vele evenementen gepland om 75 jaar vrijheid te vieren. Het coronavirus gooide roet in het eten. Opeens stond het koninklijke echtpaar tijdens de Dodenherdenking op 4 mei vrijwel alleen op de Dam en moesten tal van herdenkingsactiviteiten geannuleerd worden of konden deze slechts in aangepaste vorm doorgang vinden. Livestreams, podcasts en vlogs boden organisatoren gelegenheid om op veilige wijze alsnog een groot publiek te bereiken. De NOS was op televisie al ruim voor de uitbraak van de epidemie begonnen met de zogenoemde Bevrijdingsjournaals. Van 3 juni 2019 tot 15 augustus 2020 werden 46 afleveringen uitgezonden na afloop van het journaal van 8 uur. Tijdens elke uitzending presenteerde Herman van der Zandt het nieuws uit de oorlog alsof het diezelfde dag gebeurd was. Teksten van de begeleidende website zijn gebundeld in het rijk geïllustreerde en mooi vormgegeven boek ’75 jaar bevrijding’ dat diezelfde opzet heeft.

Beginnend met vrijdag 1 september 1944 en eindigend met zondag 2 september 1945 wordt op deze en alle tussenliggende dagen een gebeurtenis beschreven die toen plaatsvond. Doordat de teksten in de tegenwoordige tijd zijn geschreven, ontstaat het effect van een dagboek of dagelijkse krant. Zowel grote als kleine gebeurtenissen komen daarbij aan bod. Zo gaat het bijvoorbeeld over het verloop van operatie Market Garden, maar ook over kooktips voor huisvrouwen in tijden van schaarste en de Sinterklaasviering van 1944. Wat opvalt is het contrast tussen het bevrijde zuiden en de delen van Nederland die nog bezet zijn. Terwijl de Randstad zucht onder voedselschaarste tijdens de Hongerwinter en de bezetter tot het laatste moment verzetsmensen blijft executeren, vieren kinderen in het bevrijde zuiden ijspret met de Canadezen. Gruwelijke verhalen over naziterreur worden afgewisseld met luchtigere berichten, zoals over Engelse les voor lezers van een Limburgse krant. Met De föst striet toe de raait konden Limburgers aan geallieerden de juiste weg wijzen.

Opvallend is ook het vele minder bekend leed dat aan bod komt. De grote sterfte door honger en de bloedige represailles van de Duitsers zijn algemeen bekend, maar slechts weinig lezers zullen weet hebben van het zinken van de Groningen IV op het IJsselmeer op 8 januari 1945. Aan boord bevonden zich vrouwen en kinderen die terugkeerden van hun reis naar het noorden van Nederland waar ze voedsel hadden gehaald om hun hongerige gezinnen in het westen te kunnen voeden. Zeker dertien opvarenden kwamen om na een aanvaring door een groter schip. Veel beschreven tragediën werden veroorzaakt door de geallieerde legers. Zo lezen we dat op 24 februari 1945 in de buurt van Alkmaar een busje met daarin dertien kinderen werd beschoten door een Brits jachttoestel, waarvan de piloot vermoedelijk dacht dat het busje Duitse militairen vervoerde. Zeven kinderen overleefden de aanval niet en een kind en de chauffeur raakten zwaargewond. Ook bij verschillende geallieerde bombardementen op Nederlandse doelen vielen doden, bijvoorbeeld in Montfort op 24 januari 1945. Honderdtachtig burgers in dit vlakbij het front gelegen Limburgse dorp kwamen toen om.

Niet alleen de negatieve aspecten van het geallieerde oorlogsgeweld, maar ook die van het Nederlandse verzet blijven niet ongenoemd. Zo lezen we dat op 16 januari 1945 in het Friese Vijfhuis een veehandelaar werd neergeschoten bij een uit de hand gelopen roofoverval door het verzet. De zwaargewonde man was niet alleen een onschuldige burger, maar verleende met zijn vrouw in hun huis onderdak aan Joodse vluchtelingen en regelde vlees voor andere onderduikers in de buurt. De mishandeling van collaborateurs in naoorlogse interneringskampen in Nederland blijft eveneens niet onbesproken. Dat het boek doorloopt tot 2 september 1945 komt niet alleen doordat de naoorlogse maanden in Nederland behandeld worden, maar omdat ook de situatie in Nederlands-Indië gevolgd wordt. Het gaat daarbij bijvoorbeeld over de afschuwelijke omstandigheden in de Jappenkampen. Met de ondertekening van de Japanse capitulatie op de laatstgenoemde datum kwam een officieel einde aan de oorlog.

Net als in hedendaagse nieuwsberichten is er in deze publicatie aandacht voor de stem van het volk. Veelvuldig worden citaten van gewone mensen aangehaald wat de teksten levendiger maakt. Er is gezorgd voor een goede balans tussen de verschillende Nederlandse provinciën, maar ook de afwisseling tussen Nederland en Nederlands-Indië is in evenwicht. Een klein minpuntje is het ontbreken van een bronvermelding, maar in de verantwoording wordt dit manco toegelicht en wordt voor de bronnen verwezen naar de website. In een jaar dat heel anders verliep dan verwacht, zorgt deze publicatie voor enige relativering van onze eigen problemen. Als er iets is dat duidelijk wordt, is dat de weg naar de bevrijding gepaard ging met onbeschrijflijk veel lijden. Achter de vrolijkheid op 5 mei schuilt vreselijk veel verdriet. Dat was natuurlijk al wel bekend, maar in dit boek is dit op een toegankelijke manier voor jongere generaties vastgelegd. Doordat ook minder zware onderwerpen aan bod komen, ontstaat een afwisselend en prettig leesbaar geheel. ‘75 jaar bevrijding’ vormt zo een lezenswaardige herinnering aan het laatste oorlogsjaar én aan de viering van 75 jaar vrijheid die zo jammerlijk in het water viel.