De verliezen van de Sovjet-Unie tijdens de Tweede Wereldoorlog zijn onvoorstelbaar hoog. Circa 23 ½ miljoen bewoners van de Sovjet-Unie hebben in de Tweede Wereldoorlog het leven gelaten, in de strijd of als burgerslachtoffer: circa 11 miljoen militairen en ruim 12 ½ miljoen burgers. Ruim dertien procent van de totale bevolking. In totaal 1 miljoen mensen van Sovjet-Joodse komaf werden vermoord door de nazi’s. De enorme overwinning op de nazi’s door de Sovjets was het bizarre eindresultaat van de inspanning en opoffering van miljoenen gewone mensen die zich volledig inzetten voor het redden van hun ‘moederland’.

De menselijke maat in deze oorlog aan het Oostfront wordt vaak vergeten. In ‘Red Star at War’ doet Colin Turbett een meer dan geslaagde poging hierin verandering te brengen. De tragedie van oorlog en verlies zijn vastgelegd in verhalen van degenen die enkele van de meest bijzondere en gedenkwaardige jaren in de menselijke geschiedenis hebben meegemaakt.

Na een bekendmaking en introductie volgen tien hoofdstukken. Deze zijn in drie delen verdeeld. Het eerste deel, hoofdstuk één tot en met drie, gaat over de periode 1940 tot en met 1941. Het tweede deel, de hoofstukken vier en vijf, over de periode 1942 en 1943. Het derde deel, de hoofdstukken acht en negen, over de laatste oorlogsjaren 1944 en 1945, eindigend in Berlijn. Het tiende en laatste hoofdstuk gaat over de naoorlogse periode van 1945 tot 1991, het jaar van de Perestrojka van toenmalige president Michail Gorbatsjov. Een bibliografie en index maken het geheel ten slotte compleet.

Hoofdstuk zes en zeven vallen buiten de chronologische opzet. Bijzonder leerzaam is het zesde hoofdstuk over medailles en erevermeldingen. Zo lees je onder andere over de titel Held van de Sovjetunie, de orde van de Rode Banier en de Orde van de Rode Ster. Elke veldslag kreeg een eigen herinneringsmedaille. In het boek lees en zie je hiervan de verschillende soorten en vormen. De Orde van de Rode Banier werd gegeven voor daden van persoonlijke moed, toewijding in de strijd en onverschrokkenheid. Deze onderscheiding is een half miljoen keer uitgereikt in de oorlog.

De Orde van Alexander Nevsky, vernoemd naar een dertiende-eeuwse hertog wiens leger de Zweden versloeg, werd toegekend aan officieren van wie het leiderschap blijk gaf van persoonlijke moed en het vermijden van verliezen onder hun troepen en een bijdrage leverde aan succesvolle acties. Er zijn in de hele oorlog maar 42.000 van deze onderscheidingen uitgereikt.

De Orde van de Rode Ster werd gedragen op de rechterborst en werd in de oorlog ruim drie miljoen keer verleend aan personen in alle rangen en aan eenheden of schepen voor vele verschillende handelingen, die niet altijd noodzakelijk met militaire actie of moed te maken hebben. Ook daden van menselijkheid werden beloond. De orde kon meerdere keren worden uitgereikt.

Het zevende hoofdstuk gaat over het dagelijkse leven in Rusland tijdens de oorlog. Hierin komen onder andere de strafbataljons aan de orde, waarvan de leden letterlijk dienden als kanonnenvlees en doelloos werden opgeofferd.

In het boek komen veel persoonlijke verhalen voorbij. Zo lees je het verhaal van de toen zestienjarige Katya Mikhailovna-Demina. Ze wordt verpleegster en later zelfs lid van speciale gevechtseenheden. Ze toont onder vijandelijke vuur veel moed, neemt vijandelijke militairen gevangen, zorgt met gevaar voor eigen leven voor gewonden en raakt zelf meerdere keren gewond. Uiteindelijk wordt ze zelfs bevorderd tot onderofficier. Ze is tweemaal onderscheiden met de Orde van de Rode Banier. Na de oorlog krijgt ze alsnog de status van Held van de Sovjetunie. Ook is zij één van de slechts tien Russische vrouwen die namens het Internationale Rode Kruis onderscheiden wordt met de zeldzaam uitgereikte Florence Nightingale Medaille.

Ook het verhaal van artilleriemajoor Lev (Lyova) Yakolevich Lebedev dat zich afspeelt in de periode 1941-1943 is verwoord. Behalve zijn biografie lees je ook brieven van hem aan zijn vrouw en zoon en andersom. Je leest over de moeilijke omstandigheden zowel voor de gewone bevolking als de militairen aan het front zelf. Uiteindelijk sneuvelt Lev, dan inmiddels kolonel, aan het front in Oekraïne in september 1943. Hij is dan, zonder dat hij het weet, reeds onderscheiden met de Orde van Alexander Nevsky, die hem dus postuum wordt uitgereikt.

Schrijver Colin Turbet is sociaal historicus en werkte als maatschappelijk werker. Hij schreef een aantal academische papers en enkele boeken. Dit is zijn eerste boek voor uitgeverij Pen & Sword. De Oekraïense Valentina Kudinova heeft als vertaalster onmisbaar werk verzet voor dit boek. Ze deed ook veel research naar foto’s en verzamelde familiegegevens en voerde gesprekken met nabestaanden. Ze moet daarom ook hier vermeld worden.

Het boek bevat verschillende foto’s. Ze tonen onder andere vrouwen die aan de zijde van mannen vechten in de frontlinie. De foto’s laten duidelijk het menselijke gezicht zien van de immense Sovjetinspanning en opoffering. We zien de soldaten, matrozen, vliegeniers (mannen en vrouwen), niet afgebeeld in de strijd, maar juist op foto's gemaakt voor hun familie en vrienden, aangevuld met de persoonlijke berichten die bij deze afbeeldingen horen. Een aantal van deze foto’s werd genomen in de wetenschap dat ze misschien wel het laatste beeld van een geliefde waren, aangezien de dood voor velen bijna een zekerheid was. Er werden enorme verliezen geleden, zeker in de eerste jaren. Bij het stoppen en terugdringen van de Duitsers werd er ook op een naar verhouding zuinigere manier omgegaan met de inzet van zowel mensen als materiaal.

‘Red Star at War’ is een mooi en gedetailleerd boek over de waanzin van de Tweede Wereldoorlog in al zijn facetten, qua verspilling van mensenlevens en goederen. Maar ook over moed, doorzettingsvermogen en vaderlandsliefde. Het geeft een mooi beeld van het toenmalige Rusland met veel respect, eerbied en ontzag voor alle opofferingen en het enorme leed, maar zeker ook voor de moed van de gewone man en vrouw. Ook hiervoor geldt: Lest we forget! Voortaan zijn ook deze mensen, deze daden bewuster in mijn gedachten, niet alleen op 4 en 5 mei!