"Het portret" is het beste te omschrijven als een persoonlijke filosofische overpeinzing en als de verwoording van een inwaartse reis van auteur Piet Talsma (1946) gecombineerd met een terugblik op de laatste dagen van zijn zusje, Renske, in 1945. Als Piet in de jaren 90 kanker krijgt moet hij lange tijd (tien jaar) strijden tegen de ziekte. Als hij eindelijk genezen is besluit hij het Pieterpad te gaan belopen, samen met zijn vrouw Mareen. De uitgevoerde reflectie en gemaakte terugblik op zijn leven vormen de basis van dit boek.

Het boek vormt zich in twee verhaallijnen die elkaar afwisselen. In een verhaallijn schrijft Piet vanuit zichzelf en deelt hij zijn persoonlijke inzichten en beschrijft hij zijn spirituele en psychologische groei. In de andere verhaallijn volgt de lezer het gezin van Piet van 23 tot en met 31 maart 1945, de laatste dagen van Renske in Friesland tijdens de Tweede Wereldoorlog.

Mijn oma heette Renske. Mijn zusje was naar haar vernoemd: Renske Pietje. Pietje, zo had de andere oma geheten – al lang geleden, voordat ik er was, gestorven. Van haar was zelfs geen foto! Van mijn zusje gelukkig wel maar die kreeg ik niet vaak te zien. Zij was ook doodgegaan, als baby al. Toen ik werd geboren, een jaar later, kreeg ik haar tweede naam: Piet. Daar was ik wel trots op.

Piet was nog niet geboren toen zijn zusje al overleed, maar hij was zeer gehecht aan het meisje dat hij nooit gekend had. Zo miste hij haar vrouwelijke aanvulling in het uitsluitend mannelijke gezin (op zijn moeder na) en fantaseerde hij over haar liefde en warmte die hij nodig had als hij gepest werd en zich alleen voelde. Maar tegelijkertijd had hij het gevoel zijn ouders teleurgesteld te hebben. Zij hadden liever een meisje gehad, in plaats van nog een jongetje erbij. Het verdriet om het overleden kindje drukte zwaar op Piet zijn ouders, vooral op zijn moeder. Dat verdriet nam hij over terwijl hij opgroeide. Ook het zwijgende verwerken van alle emoties nam hij over. Dit, in combinatie met zijn strijd tegen kanker, zorgde voor een persoonlijke crisis in de jaren negentig.

‘Zij is je zusje, dat maar negen maanden oud is geworden’, zei mijn moeder toen ik naar de foto op het dressoir bleef staren. ‘Ze is gestorven in de oorlog. Van de ene op de andere dag werd ze heel ziek en de dokter kwam te laat.’ Verder vragen durfde ik niet; mijn moeders stem viel weg en haar wangen werden nat. Ze moest veel van dat zusje gehouden hebben: ik had mijn moeder nog nooit zien huilen.

Piet had als kind lang het gevoel dat hij er niet bij hoorde. "De oorlog, inclusief zusje, werd sporadisch geduid en was juist daardoor voor nakomertje als ik onbetreden terrein, waarmee ik de onuitgesproken boodschap intuïtief opvolgde." Als hij van zijn vriendjes hoort dat zijn moeder meerdere miskramen had meegemaakt voor ze hem kreeg, raakt hij helemaal van slag. Hij vindt rust en afleiding in het bespelen van het orgel. Iets waar hij wel controle over heeft.

"Het portret" is een eerlijk en diepzinnig boek maar op deprimerende toon geschreven. Zinnen zoals "geluk is verdriet dat slaapt" en het beschreven meeslepende verdriet van de auteur zorgen ervoor dat het boek meer overkomt als het dagboek van iemand voor wie het leven een zware beproeving is dan als een roman. Dit boek is niet erg relevant voor iemand die geïnteresseerd is in de Tweede Wereldoorlog. Het trauma waar het boek om draait is vooral het overlijden van Renske aan difterie.