De Tweede Wereldoorlog is een conflict op gigantische schaal geweest, uitgevochten door individuen met verschillende achtergronden en verhalen. Ze hadden allemaal hun eigen gedachten, opvattingen en ervaringen. In het geval van een soldaat gaan die ervaringen vaak niet verder dan de eigen loopgraaf, het eigen legeronderdeel en de eigen gevechtshandelingen. De dagboeken van Hans Heinz Rehfeldt zijn daar een voorbeeld van. Als 18-jarige was hij bij de Panzergrenadier-Division Großdeutschland gekomen en maakte in die divisie de Tweede Wereldoorlog mee. De naam is een verwijzing naar de gedachte van het verenigen van alle Duitssprekende mensen in één natie. De eenheid vocht als onderdeel van de Duitse Wehrmacht, maar had ook banden met de SS. In deze eenheid vocht Rehfeldt als mortierschutter. Hij maakte de gruwelijkheden aan het Oostfront mee en hield ondertussen een dagboek bij. Dit dagboek heeft hij later, rond het jaar 2000, bewerkt en voor publicatie geschikt gemaakt. Het boek is helder geschreven en interessant, door de unieke kijk die hij op de oorlog heeft en zijn persoonlijke ervaringen. De vertaling vanuit het Duits in het Engels is uitstekend.

Bijzonder in het boek is de beschreven verandering die de jonge Rehfeldt doormaakt tijdens de Tweede Wereldoorlog. Met het verstrijken van de pagina’s wordt hij gehard tegen de omstandigheden om hem heen. Een voorbeeld van zijn veranderende perspectief is bijvoorbeeld dat hij in het begin van het boek nog over de overlast van luizen schrijft. Later gebeurt dit niet meer, omdat het onderdeel is geworden van zijn dagelijkse werkelijkheid. Dat de oorlog aan het Oostfront ontzettend bruut was, is algemeen bekend. Ook Rehfeldt merkt op dat de Conventie van Geneve niet nageleefd werd door beide zijden en dat excessen plaats vonden op Russisch grondgebied. Zo kreeg Rehfeldt op een gegeven moment de order om geen gevangenen te maken. Over andere beschreven daden valt te twisten; zo wordt een Russische soldaat, die een Duitser in zijn maag schiet, doodgeslagen met geweerkolven door een groep Duitse soldaten. Meermaals merkt Rehfeldt ook op dat hij aan het strijden is tegen partizanen en gewapende burgers.

Wat opvalt is dat de nadruk op de gevechtshandelingen ligt en niet op Rehfeldts persoonlijke leven. Een beschrijving van zijn legeropleiding ontbreekt, evenals als van zijn jeugd bij de Hitlerjugend. Het zou dus kunnen dat onwelgevallige delen door (zelf)censuur geschrapt zijn of dat de schrijver nooit veel kwijt heeft gewild over het totalitaire regime dat zijn leven beheerste. Enige achterdocht naar het boek toe is nodig, hoewel dat altijd geldt voor een egodocument als dit. Het dagboek is na de oorlog bewerkt en voor publicatie geschikt gemaakt. Een voorbeeld is dat Rehfeldt zelf in zijn voorwoord zegt dat hij nooit gezien heeft hoe de commissarisorder is uitgevoerd. Deze order stelde dat gevangen genomen politieke officieren van het Rode Leger meteen moesten worden neergeschoten. Rehfeldt beschrijft later wel een incident waarbij een politiek officier wordt aangewezen en sterft, maar lijkt niet de connectie met het bestaan van de commissarisorder te maken.

In het voorwoord lijkt Waffen-SS-onderzoeker Marc Rikmenspoel het voor Rehfeldt op te willen nemen. Hij beschrijft bijvoorbeeld dat Rehfeldt zich niet laf gedragen heeft en gepoogd heeft om aan zijn plicht te ontkomen. Toch wordt er in het boek een incident beschreven, waarbij Rehfeldt tijdens een terugtocht zijn geweer onder zijn jas draagt, zodat hij niet teruggestuurd wordt naar het front. Rehfeldt zou volgens Rikmenspoel vanwege zijn lage rang ook niet verantwoordelijk zijn geweest voor grootschalige oorlogsmisdaden. Voor andermans acties kan hij inderdaad niet verantwoordelijk gehouden worden, maar of hij werkelijk niet betrokken was bij oorlogsmisdaden is niet vast te stellen. Bepaalde in het boek beschreven handelingen zijn voor meerdere lezingen vatbaar en meer wetenschappelijk onderzoek is noodzakelijk om hierover conclusies te trekken.

Belangrijk om te onthouden is dat dit boek niet alleen geschreven is door een jonge soldaat, die de dingen vastlegt zoals hij ze ervaart, maar dat dit ook de herinneringen zijn van een oudere man die op een bepaalde manier terugkijkt op zijn verleden. Het is interessant om te lezen hoe hij zijn tijd in dienst verklaart en verwerkt. Er wordt door de auteur zelf en in het voorwoord wel een beeld geschetst waarvan de representativiteit pas na verdere bronnenstudie in historisch perspectief geplaatst kan worden. Om de oorlog waarin Rehfeldt meevocht beter te kunnen begrijpen, is het belangrijk om naast een persoonlijk verslag als dit ook wetenschappelijk onderbouwde literatuur te lezen.