In de Tweede Wereldoorlog zijn er weinig veldslagen die zoveel aandacht trekken als het conflict in en rondom Stalingrad. De ondergang van het Duitse 6. Armee blijft mensen boeien, zoals blijkt uit het grote aantal films, games en boeken. De vraag is dus wat iemand kan toevoegen aan wat er allemaal al over geschreven is. Toch is de Duitse arts en onderzoeker Reinhold Busch er in geslaagd om een bijdrage te leveren aan deze geschiedenis. Het resultaat is het boek Survivors of Stalingrad: Eyewitness Accounts from the Sixth Army, 1942-43, dat dankzij het vertaalwerk van Geoffrey Brooks nu ook voor een Engelstalig publiek toegankelijk is.

Het boek is tot stand gekomen doordat Reinhold Busch de geschiedenis van de medische hulpverlening in Stalingrad onderzocht. Deze verhalen waren ‘bijvangst’ en zijn vervolgens door Busch gebundeld. Het boek behandelt 39 militairen van het Duitse leger van alle rangen en diverse achtergronden tijdens de slag om Stalingrad. Sommigen behoorden tot de Wehrmacht terwijl anderen bij de Luftwaffe zaten. Allemaal hebben zij de slag om Stalingrad meegemaakt en hebben zij het overleefd zodat ze het kunnen navertellen. Sommigen werden uitgevlogen in een Junkers Ju 52 met een verwonding, terwijl anderen in gevangenschap werden afgemarcheerd en pas na de oorlog in Duitsland terugkeerden. De verhalen zijn uit diverse bronnen afkomstig, sommigen werden geplaatst in veteranenbladen, terwijl andere aan Busch toegezonden werden of door interviews beschikbaar zijn gemaakt.

De diversiteit aan ooggetuigen is bijzonder, doordat zij allemaal andere ervaringen hebben en ook op een andere manier terugkijken op het conflict. Soms verbitterd, soms met enige humor of verbazing. Allemaal hebben zij het overleefd onder diverse omstandigheden en hebben zij de mogelijkheid gehad om het na te vertellen. De verschillen in hun ervaringen zijn interessant, omdat er zo veel verschillende aspecten van de slag aan bod komen. De ervaringen met Roemeense bondgenoten, vijandelijke Russische troepen en Hiwi’s (buitenlandse hulptroepen) waren voor alle betrokkenen anders. Begeleid door de inleiding van Busch en het voorwoord van de Britse historicus Roger Moorhouse wordt de lezer meegenomen in de diverse ervaringen, die soms behoorlijk gruwelijk kunnen zijn.

De verscheidenheid aan verhalen is een van de beste eigenschappen van het boek. Indien de schrijfstijl van de ene auteur niet bevalt, komt er enkele pagina’s verderop een nieuw persoon aan het woord. Ook geven de diverse ervaringen een goed beeld van de strijd op de grond. Namelijk dat er niet één universele ervaring was, maar dat iedereen de oorlog op zijn eigen manier beleefde. Om een voorbeeld te noemen: in andere verhalen worden meldingen gemaakt over het bestolen worden door Russische troepen, terwijl Karl Schwarz melding maakt van een Russische majoor die een ondergeschikte doodschoot die een horloge had gestolen. Een ander voordeel is dat dit boek enkel de strijd op de grond behandelt, waardoor het een zeer menselijk aspect krijgt. Aan het begin is er enkel een inleiding op het conflict, maar daarna komen dus slechts de mannen en hun ervaringen aan bod. De auteur heeft ook diverse namen nagetrokken en gekeken wie welke personen waren en wat er met hen gebeurd is.

Afhankelijk van waar de bronnen vandaan komen, kunnen de verhalen korter of langer zijn. Sommige schrijvers schreven voor een publiek dat bestond uit medeveteranen. Zij hebben natuurlijk een bepaalde kennis, die een hedendaags publiek niet heeft. Sommige bewoordingen zijn daarom onduidelijk en soms wordt het niet helder gemaakt wat er precies bedoeld wordt. De veteranen schreven immers voor mensen die zelf allemaal ook soortgelijke ervaringen hadden. Dit is niet per se een minpunt aan dit boek, maar het is wel belangrijk om in het achterhoofd te houden dat niet iedere ooggetuige een historicus, schrijver of een journalist is.

Het aantal van 39 getuigenissen is een opvallende keuze. De afweging is gemaakt om mensen te kiezen die iets toevoegen aan het debat of iets bijzonders hebben meegemaakt. Toch blijft de vraag waarom er voor 39 is gekozen en niet bijvoorbeeld 40 of 35. Mogelijk kon één verhaal op het laatste moment niet geplaatst worden. Afbreuk aan het verhaal doet het niet, maar een toelichting hierop had nuttig geweest.

Bij de vertaling wordt gebruik gemaakt van de term Leading Private, een nieuw concept om een hogere in rang dan een soldaat te benoemen, die echter niet zoals een Britse lance-corporal de status heeft van onderofficier. Het voelt een beetje lastig aan in het gebruik. Een ander puntje van kritiek is bijvoorbeeld dat er tweemaal dezelfde noot geplaatst is.

Ondanks deze kleine kanttekeningen, die verbleken bij de positieve aspecten, is het boek zeker een aanwinst voor iedereen die geïnteresseerd is in de Slag om Stalingrad. Informatie over strategie kun je in dit boek niet vinden, maar dat is ook niet het doel van deze publicatie. Je krijgt zicht op de ervaringen van piloten die naar Stalingrad vlogen om gewonden te evacueren of van de soldaten die richting hun gevangenschap marcheren. Het geeft indruk van hoe het voor soldaten was aan het front, in de loopgraven of schuilend in een schuttersputje tegen de kou. Wat er in de sector verderop gebeurde wisten zij niet en was ook niet van belang. Dit boek is daarom aan te bevelen voor iedereen die geïnteresseerd is in het menselijke verhaal van de Slag om Stalingrad.