Een wat oudere, gezette man met een ouderwetse hoed, sigaar en een Thompson-machinegeweer in zijn handen. Of, met een sigaar in zijn mond het V-teken gevend. Een beeld dat velen voor ogen hebben wanneer zij aan Winston Churchill denken.

Dezelfde man die antwoordde op een verbale aanval (‘u bent dronken’) met de woorden ‘maar morgenvroeg ben ik weer nuchter en ú nog steeds lelijk’…

Churchill, de man die kon toveren met woorden. Al vele boekwerken zijn er geschreven over hem. Het nieuwste boek over de man is het boek ‘De Churchill Factor’ van Boris Johnson.

Boris Johnson werd in mei 2008 verkozen tot burgemeester van Londen. Hiervoor was hij hoofdredacteur van het tijdschrift The Spectator, lid van het Engelse parlement voor Henley-on-Thames en minister voor Kunst in het schaduwkabinet van de Conservatieve Partij. Een jaar later werd hij wederom minister in het schaduwkabinet, ditmaal voor Onderwijs. Hij is de auteur van verschillende boeken, waaronder Johnson’s ‘Life of London’ (heruitgegeven als ‘The Spirit of London’), ‘Have I got Views for You’ en ‘Dream of Rome’.

Johnson maakt aan het begin van zijn boek duidelijk dat hij niet probeert om het werk van vooraanstaande Churchill-biografen, als Gilbert en Jenkins, te evenaren. Integendeel, Johnson is van mening dat, nu de burgers en soldaten uit de Tweede Wereldoorlog geleidelijk uitsterven (degenen die de klank van zijn stem kunnen herinneren), er het gevaar ontstaat dat we de schaal en de betekenis van Churchills prestaties zouden kunnen vergeten.

De zichzelf heel erg serieus nemende historici zullen bij het lezen van dit prachtige boekwerk hier en daar hun wenkbrauwen fronsen en misschien wel af en toe van hun stoel vallen. Johnson beschrijft Churchill op humoristische, confronterende en cynische wijze in een 23-tal hoofdstukken, ieder hoofdstuk gericht op een ander aspect. Zo komen bijvoorbeeld zijn geroemde taalvaardigheid, zijn rol als politicus, maar ook zijn relatie(s) met vrouwen, zijn ouders en zijn kinderen aan de orde. Allemaal geschreven in een prettig leesbare schrijfstijl.

De manier waarop Johnson vertelt hoe Churchill aan het eind van de Tweede Wereldoorlog en aan het begin van de Koude Oorlog Stalin ‘te lijf’ ging is ronduit meesterlijk.

Zoals reeds op de omslag vermeld; rekening houdend met de bestaande mythen, opvattingen én misvattingen, samen met de ongewone werkelijkheid, portretteert Johnson, met de hem kenmerkende humor, ironie en passie, een man van aanstekelijke moed, adembenemende retoriek en diepe menselijkheid. Daarnaast wordt nogmaals benadrukt dat Churchill een uitmuntend strateeg en politicus was. Hij was negen jaar premier, was zestig jaar lang kamerlid, verdienstelijk historicus met de vierdelige studie ‘A History of the English-speaking Peoples’, Nobelprijs-winnaar voor de literatuur, hij legde de fundering voor de Britse verzorgingsstaat, stond aan de wieg van de staat Israël, trok landsgrenzen in het Nabije Oosten, schilderde mooie kunstwerken die nu miljoenen waard zijn, vond het rupsvoertuig uit en bedacht de termen als 'IJzeren Gordijn', 'Midden-Oosten' en 'Verenigde Staten van Europa'.

Ondanks het feit dat er al massa’s boeken over Churchill zijn geschreven heeft Johnson gehoor gegeven aan de roep om antwoord te geven op de vraag waarom Churchill een dergelijke grootheid was. Johnson wil aantonen dat één man het verschil kan maken en dat er teveel is/wordt gekeken naar de schaduwzijden van Churchill: zijn nederlaag bij Gallipoli, zijn vermeende seksisme en racisme.

Wat maakte Churchill, een van de belangrijkste leiders van de twintigste eeuw, zo uniek en briljant? Winston Churchill was vóór WO2 verre van populair. Zelfs zijn eigen partij, de Conservatieven (Tory’s), beschouwde hem terecht als te onbetrouwbaar en te onafhankelijk denkend om premier van Groot-Brittannië te worden. Hij had als minister van Financiën een ‘excentriek’ financieel beleid gevoerd. De politieke retoriek beheerste hij als geen ander, waardoor hij zich uit veel benarde situatie wist te redden. Daarnaast werkte hij hard; hij las heel veel, bereidde zich altijd goed voor en had derhalve veel dossierkennis.

Na de gelukkige en miraculeuze ontsnapping van 333.000 Britse en Franse soldaten aan de omsingeling van Duitse troepen bij Duinkerken (juni 1940) had Churchill méér te stellen met het in Engeland heersende defaitisme, dan met de reële dreiging van een Duitse invasie. Op die beroemde 4 juni ging Churchill retorisch in de tegenaanval: hij sloeg de roep om een verdrag en vredesregeling in de wind en voegde er meteen aan toe dat Engeland zich nóóit zou overgeven, maar zich tot de laatste man dood zou vechten. Hijzelf zou vooropgaan in de strijd.

Churchills beroemde rede bleek een geslaagde poging om zichzelf én het Engelse volk moed in te spreken. Het was de voor hem kenmerkende heldhaftige bluf; een gok die goed uitpakte en typerend is voor de Churchill van die tijd. In tegenstelling tot zijn politieke concurrenten toonde Churchill wél aan dat hij een leider was. En dat heeft zijn populariteit geen windeieren gelegd.

Johnson concludeert dat, wanneer Churchill er niet was geweest, Engeland een pact met Duitsland zou hebben gesloten, omdat Engelands militaire kracht op sterven na dood was en een vredesverdrag met Duitsland ook bij de bevolking niet op veel tegenstand zou zijn gestoten. De uitkomst van de Tweede Wereldoorlog zou een heel andere zijn geweest. Ook na de Tweede Wereldoorlog bleef Churchill in Engeland, Europa en de wereld een man om rekening mee te houden, ook al kreeg hij een aantal teleurstellingen en nederlagen te verduren.

Johnson roemt Churchills ‘mentale energie’ die aan de bron/basis ligt van al zijn verworvenheden. Churchill was één man, de enige man met de Churchill Factor. Die zorgde ervoor dat hij, en hij alleen, het verschil maakte. Zónder hem zou de wereld er nu heel anders hebben uitgezien. En dat kan maar over bijzonder weinig personen gezegd worden.

Conclusie: ‘De Churchill Factor’ is geen gewoon boek. Het is een bijzonder boek, dat zich onderscheidt door de bijzondere invalshoek; (een nieuwe positieve kijk op de man Churchill) en taalgebruik (Johnson gebruikt veel modernismen en is hier en daar ronduit humoristisch of grof). Dit boek is geschreven door een fan. Daarbij is niet gezegd dat Johnson kritiekloos is. Integendeel, hier en daar geeft hij Churchill er behoorlijk verbaal van langs. Maar hoofdzakelijk kunnen we constateren dat hij Churchill op een voetstuk zet.

In Johnsons eigen woorden: ’Van alle politici van zijn generatie was Churchill niet alleen de beste spreker, de beste schrijver, de beste grappenmaker, de dapperste, de brutaalste en de origineelste persoonlijkheid. Voor de Churchill Factor was cruciaal dat hij ook de hardst werkende politicus was’.

Een fantastische biografie, geschreven door een bijzonder persoon, over misschien wel de grootste en belangrijkste Brit die ooit geleefd heeft. Het boek wordt nergens saai of vervelend, integendeel, het is een pageturner die je vanaf de eerste pagina vasthoudt en bol staat van informatieve feiten, humoristische anekdotes en typisch Engels cynisme.