In de Nederlandse geschiedschrijving over de Tweede Wereldoorlog en de Jodenvervolging kan men onmogelijk om Joodse historici heen. De meest bekende zijn Lou de Jong met zijn bekende serie “Het Koninkrijk der Nederlanden in de Tweede Wereldoorlog” en Abel Herzberg, de schrijver van de “Kroniek der Jodenvervolging”. Een ander bekende Joodse auteur is Jacques Presser, de schrijver van “Ondergang”, een boek dat handelt over de vervolging en verdelging van het Nederlandse Jodendom

Zoals meerdere boeken over dit gevoelige onderwerp, is het boek “Ondergang” veelvuldig bekritiseerd door personen die zich niet konden vinden in de schrijfstijl en stelligheid van Presser. Anderen stoorden zich aan het hoofdstuk over Friedrich Weinreb. Deze controverse kwam voort uit Weinrebs houding ten tijde van de Tweede Wereldoorlog. Was Weinreb een collaborateur of een verzetsstrijder geweest? Deze Weinreb zette een fictief emigratiebureau op, creëerde een niet-bestaande Duitse generaal, waarmee hij, naar eigen zeggen, correspondeerde. Joden die zich bij hem (tegen betaling) lieten registreren spiegelde hij voor dat zij zo hun deportatie konden uitstellen. Presser heeft zijn leven lang geloofd in de juistheid van zijn visie op deze zaak. In zijn boek “Ondergang” staan enkele lovende passages over het handelen van Weinreb in de Tweede Wereldoorlog. Naar aanleiding van enkele kritische geschriften vertelde Presser dat hij een ‘gek figuur’ zou slaan als het bleek dat hij verkeerd zat, maar zolang er geen overtuigende bronnen waren, zou hij zijn mening niet bijstellen.

Wie was Jacques Presser? Wie is deze vroegere docent van Lou de Jong? In zijn boek “Over Jacques Presser” probeert Philo Bregstein de persoon Presser nader te beschrijven. Bregstein is tevens de maker van de documentaire “Dingen die niet voorbijgaan” uit 1970 over het leven van Presser. Vlak voordat de documentaire in premičre ging, overleed Presser op 30 april 1970 op 71-jarige leeftijd. De schrijver heeft de laatste maanden van het leven van Presser veel met hem opgetrokken, wat ook duidelijk naar voren komt in het boek.

Allereerst gaat de schrijver in op actualiteit van Presser. Welke meningen hebben hedendaagse historici over Presser? Welke mening hebben ze over “Ondergang”? Welke argumenten voeren ze aan in hun kritiek? Bregstein beschrijft dit op een heldere wijze. Verschillende critici worden behandeld. Ook uitspraken en opvattingen van Presser zelf komen voorbij. Bregstein neemt het op voor Presser in zijn boek, zonder echter tot expliciete uitspraken te komen.

Niet alleen in het hoofdstuk over de actualiteit van Presser gaat de schrijver in op de Weinreb-zaak, het gehele tweede hoofdstuk wordt hieraan gewijd. Het is merkwaardig dat er door Bregstein zoveel aandacht aan de Weinreb-zaak wordt gegeven, terwijl dit hoofdstuk slechts acht pagina’s telt in Pressers duizend pagina’s tellende werk. Wat ook interessant is, is dat in “Over Jacques Presser” wordt vermeld dat Lou de Jong in zijn serie “Het koninkrijk der Nederlanden in de Tweede Wereldoorlog”, verschillende delen over de Jodenvervolging in Nederland op het boek “Ondergang” van Presser heeft gebaseerd.

Het laatste hoofdstuk in “Over Jacques Presser” is getiteld naar de film “Dingen die niet voorbijgaan”, de film over het leven van Jacques Presser. Dit hoofdstuk geeft letterlijk de tekst weer die Presser ingesproken heeft voor de documentaire over zijn leven. Hoewel het interessant is om deze tekst te lezen, is het waarschijnlijk interessanter wanneer je de filmbeelden erbij ziet.

Bregstein heeft met dit boek een goed beeld geschetst over Presser. Het niveau van dit boek ligt behoorlijk hoog, het lijkt daarom ook minder geschikt voor een breed publiek. Enige kennis van de Nederlandse literatuur over de Jodenvervolging is een vereiste. Als introductie op ‘Ondergang’ of ander werk van Presser is dit boekje weliswaar interessant, maar niet geschikt, aangezien enige voorkennis benodigd is.

Dit boek is een aanrader voor iedereen die meer wil weten over de geschriften en de kritiek rond Presser. Zeker als je geďnteresseerd bent in de uitgaven van Presser of deze uitgaven bezit, is dit boek een goede aanvulling. De schrijver, die bepaalde kritiek op Presser in dit boek probeert te weerleggen, is in zijn opzet uitstekend geslaagd.