De Tweede Wereldoorlog kent ontelbare tragedies, van klein tot groot. Zo ook de represailles naar aanleiding van de zogenoemde aanslag op SS-Obergruppenführer Hanns Rauter, destijds de hoogste SS-generaal in Nederland. 117 mannen werden doodgeschoten op de plek waar een dag eerder Rauter levensgevaarlijk gewond was geraakt (zie ook: onbedoelde aanslag op Rauter). Elders in het land vonden nog veel meer fusillades plaats. Onder de slachtoffers bij Woeste Hoeve was een Poolse vlieger, Czeslaw Oberdak, van wie pas ruim 60 jaar na de oorlog definitief zijn identiteit kon worden vastgesteld. “Spoor naar Woeste Hoeve” is het verslag van journalist Richard Schuurman over de zoektocht naar deze laatste ongeïdentificeerde gefusilleerde.

Schuurman kreeg in 1991 bij toeval een brief onder ogen, afkomstig van een Poolse vrouw die na de val van de Muur eindelijk kans zag om achter de laatste rustplaats van haar broer te komen. Czeslaw Oberdak, vlieger bij de geallieerde luchtmacht, was in de Tweede Wereldoorlog door een noodlanding in Nederland terecht gekomen. Destijds wist Schuurman na enkele weken onderzoek een aantal zaken over Oberdak boven water te krijgen, maar wat er precies gebeurd was en waar hij lag begraven bleef ongewis. Tot in 2008 de Pool definitief werd geïdentificeerd als een van de slachtoffers van de represailles bij Woeste Hoeve in maart 1945. Nota bene lag hij begraven op het Nederlands Ereveld in Loenen, als onbekend (Nederlands) slachtoffer.

In het eerste deel van het boek reconstrueert Schuurman de laatste levensjaren van Oberdak, die in april 1940 ontsnapte uit een krijgsgevangenkamp en via Roemenië, Joegoslavië en Italië vluchtte naar Frankrijk. Daar liet hij zich inschrijven bij de Poolse luchtmacht onder Frans commando. Door de Duitse invasie van Frankrijk volgde echter al snel een gedwongen vlucht naar Engeland. In Engeland leerde hij vliegen in een Spitfire, maar hij ging de strijd in met een Mustang. Eind mei 1944 vergezelde Oberdak geallieerde bommenwerpers tijdens zware bombardementen op Duitse fabrieken. Schuurman reconstrueert deze terugtocht tot in detail. Waarschijnlijk kreeg Oberdak technische problemen met zijn vliegtuig. Nauwelijks over de grens met Nederland begaf de motor het en noodgedwongen maakte hij een noodlanding ten zuidwesten van Ommen in het buurtschap Dalmsholte. Oberdak werd gelijk opgevangen door het verzet en vond een onderduikplek in Ommen. Het zou niet zijn laatste zijn. Via Amsterdam ging hij naar de Veluwe, van waaruit Oberdak van plan was het zuidelijke en al bevrijde deel van Nederland te bereiken, zodat hij terug naar Engeland kon om zich weer aan te sluiten bij de geallieerde luchtmacht. Op 24 december 1944 werd echter het onderduikershol in de bossen van schietkamp De Harskamp ontdekt. Oberdak werd gevangen gezet en kwam uiteindelijk in De Kruisberg terecht, een gevangenis in Doetinchem. Dat was zijn laatste verblijfplaats voordat hij bij Woeste Hoeve gefusilleerd zou worden als Todeskandidate.

In het tweede deel van het boek reconstrueert Schuurman de overval op een Duitse personenauto waarbij de hoogste SS-er in functie in Nederland gewond raakte. Niet alleen doet hij dat door verschillende versies van het verhaal naast elkaar neer te leggen, maar ook door eigen bronnenonderzoek. Veel nieuwe informatie levert dit helaas niet op, waardoor de overval, of vermeende aanslag, nog steeds in nevelen blijft gehuld. Wel zet Schuurman de opeenvolgende gebeurtenissen helder uiteen. Het boek “Woeste Hoeve - 8 maart 1945” (1995) van Henk Berends blijft vooralsnog het belangrijkste verzamelwerk over de verschillende slachtoffers en hun herkomst. Schuurman beschrijft de directe nasleep van de aanslag die leidde tot de represailles wel veel uitgebreider dan Berends. Met name ook de reconstructie van de represaillemaatregelen te Woeste Hoeve zelf is gedetailleerd weergegeven op basis van uitgebreid onderzoek. Dat sterkt het boek, vooral omdat het historische verhaal beladen is, niet in de laatste plaats door de sterk gekleurde verzetsversie van het verhaal uit 1946 in “Ik draag u op…”, feitelijk de eerste verslaglegging van de gebeurtenissen rondom de aanslag op Rauter en ook een belangrijke bron in Schuurmans onderzoek.

Het slot van het boek is gewijd aan de naoorlogse zoektocht naar Oberdak. En passant besteedt Schuurman aandacht aan de naoorlogse vervolging van de daders van de fusillades. Als onderwerp is naoorlogse rechtspleging niet nieuw, maar Schuurman diept het hier uit in de context van de gebeurtenissen rondom Woeste Hoeve. De meeste daders zijn slechts licht bestraft voor hun betrokkenheid. Hoewel begrijpelijk verliest Schuurman hier deels de objectiviteit van de onderzoeker, maar geeft hij ook zelf aan dat hij geen jurist is. Aan de inhoud van zijn verhaal doet het echter weinig af.

De zoektocht naar Oberdak is feitelijk een moeizame reconstructie van wat er in de oorlogsjaren gebeurd is met de jonge Poolse piloot, maar ook wat er gebeurd is met wat uiteindelijk zijn stoffelijke resten blijken te zijn. Na jaren van onderzoek weten medewerkers van de Nationale Recherche en de Bergings- en Identificatiedienst van de Koninklijke Landmacht in oktober 2008 een onbekende dode op Ereveld Loenen te identificeren als Czeslaw Oberdak. Schuurman is dan zelf buiten beeld geraakt, maar is aanwezig als Oberdak in 2009 met militaire eer wordt herbegraven in Krakow. Daarmee is de cirkel weer rond.

”Spoor naar Woeste Hoeve” is het boeiende verslag van een bijzondere reconstructie. Anders dan bij Remco Reidings “Kind van het Ereveld” gaat het in “Spoor naar Woeste Hoeve” niet om een levensverhaal waar onderwerp en schrijver bijna letterlijk een worden, maar beide boeken hebben meerdere overeenkomsten. Zo laat ook Schuurman zien dat we tot de dag van vandaag invloed kunnen hebben op een geschiedenis van ruim 65 jaar geleden. In die zin is ook dit boek een stimulans voor iedereen die onderzoek doet naar individuele slachtoffers.