Iedereen die zich wel eens verdiept heeft in de Holocaust zal het beeld goed kennen; het meisje met hoofddoek dat vanuit een veewagon met trieste, angstige blik recht de camera in kijkt. Het fragment is onderdeel van een filmopname die in opdracht van kampcommandant Albert Gemmeker is gemaakt van een transport vanuit doorgangskamp Westerbork. Omdat het fragment zo’n duidelijke aanklacht vormt tegen de vernietigingspolitiek van de nazi’s is het veelvuldig gebruikt in documentaires over de Holocaust. Het meisje stond jarenlang symbool voor de voornamelijk Joodse kinderen en volwassenen die in volle treinen werden afgevoerd naar concentratie- en vernietigingskampen in Polen. Tot 1994 wist niemand haar identiteit. Dit zette journalist Aad Wagenaar ertoe aan om te onderzoeken wie zij was. Hij wilde het meisje haar naam terug geven en begon in december 1992 met zijn onderzoek waarin successen werden afgewisseld met meerdere tegenslagen.

Wagenaars speurtocht begon met onderzoek naar de filmbeelden die in opdracht van Gemmeker waren opgenomen door de Joodse cineast Rudolf Breslauer. De beelden waren weliswaar na de oorlog veelvuldig uitgezonden in binnen- en buitenland, maar er was nooit historisch onderzoek naar gedaan. Wagenaar sprak onder meer met een vrouw die op de beelden te zien is en de filmmonteur, maar er bleef veel onduidelijkheid over de datum van de opnamen. Teleurgesteld legde Wagenaar zijn onderzoek een tijdje stil, totdat onderzoekers van het Herinneringscentrum Kamp Westerbork hem uit de brand hielpen; ze hadden ontdekt dat het transport had plaatsgevonden op 19 mei 1944. Die dag werden ook 245 zigeuners vanuit Westerbork afgevoerd naar Polen. Nu Wagenaar wist dat het meisje mogelijk van zigeunerafkomst was, ging zijn onderzoek snel. Het bracht hem op 7 februari 1994 in een zigeunerkamp in Spijkenisse waar hij eindelijk de identiteit en naam van het meisje hoorde. Haar zigeunernaam was Settela, zo vertelde een zigeunervrouw hem. Het zoeken naar haar naam zoals ze in Nederland geregistreerd staat, kostte nog wat moeite, maar uiteindelijk ontdekte Wagenaar dat ze in het gedenkboek van de Oorlogsgravenstichting geregistreerd is als Anna Maria Steinbach.

In 1995 publiceerde Wagenaar voor het eerst zijn boek over zijn onderzoek en bevindingen. Het boek is geschreven vanuit het perspectief van de schrijver. Hij neemt ons mee naar de archieven en locaties die hij bezocht, hij vertelt over de gesprekken die hij voerde met deskundigen en ooggetuigen en beschrijft wat er in zijn gedachten om ging en waarom hij zijn speurtocht tijdelijk opgaf. Deze directe blik in de keuken van de onderzoeksjournalist spreekt erg aan. Je voelt de teleurstelling wanneer sommige puzzelstukjes niet blijken te passen op de manier dat Wagenaar gehoopt had. Als hij uiteindelijk de identiteit van het meisje achterhaalt is het niet moeilijk je voor te stellen wat een enorme last er toen van zijn schouders viel. Het verslag van de zoektocht naar de identiteit van Settela wordt aangevuld met korte historische informatie, onder andere over kamp Westerbork, de vervolging van zigeuners en de gruwelijkheid van de Holocaust. Het resultaat is een zeer lezenswaardig boek.

Uitgeverij Just Publishers heeft het boek heruitgegeven en verkoopt het samen met een documentaire van Cherry Duyns uit 1994 over hetzelfde onderwerp. Die documentaire met een speelduur van één uur vormt een mooie aanvulling op het boek, want de in het boek beschreven filmbeelden komen hier uiteraard veel duidelijker in naar voren. We zien hoe de filmbeelden van Westerbork bestudeerd werden en welke details leidden tot belangrijke conclusies. Ook is het erg prettig om de gezichten van sommige beschreven personen te zien en hun stemmen te horen. Dat geldt met name voor het interview met Crasa Wagner, een oudere zigeunerdame die vertelt over haar herinnering aan het transport naar Polen. Zij zat in dezelfde wagon als Settela en zij was het die haar identiteit aan Wagenaar onthulde. Het is dus heel goed dat het boek en de dvd als één geheel verkocht worden. Samen geven ze een compleet beeld van zowel de zoektocht naar de identiteit van Settela als van haar tragische einde dat, niet minder nu haar identiteit bekend is, symbool staat voor miljoenen anderen.