Vanuit Nederland zijn in de Tweede Wereldoorlog meer dan 100.000 Joden naar het Oosten afgevoerd en de meesten van hen zijn in Duitse concentratie- en vernietigingskampen omgekomen. Na de oorlog is er daarom veel kritiek geweest op het Nederlandse volk dat te weinig zou hebben gedaan om de Joden te helpen. Toch konden zo’n 25.000 Joden onderduiken dankzij de goede wil en moed van vele Nederlanders.

Niet alleen niet-Joodse Nederlanders, maar ook Joden zelf waren betrokken bij het onderbrengen van Joden en andere onderduikers. Een van de meest sprekende voorbeelden vond plaats in Amsterdam. Ongeveer 1.000 Joodse kinderen werden gered door de inzet en moed van een groep Joodse en niet-Joodse Nederlanders. Deze kinderen werden in de Joodse Schouwburg, de verzamelplaats voor opgepakte Joden in Amsterdam, door de Duitsers gescheiden van hun ouders. Zij werden allemaal naar de vlakbij gelegen crèche op de Plantage Middenlaan gebracht. Hiervandaan werden zij door het personeel van het kinderdagverblijf, in samenwerking met het Nederlandse verzet, meegesmokkeld naar Limburg. Daar werden zij ondergebracht bij Nederlandse gezinnen en zo hadden zij een grotere kans om de oorlog te overleven.

De centrale figuur in deze massale reddingsactie was de Duitse Jood Walter Süskind (1906-1945). Hij was in 1942, samen met zijn vrouw en dochter, naar Nederland gevlucht. Hier werkte hij voor de Joodse Raad als beheerder van de Joodse Schouwburg. In die functie was hij medeverantwoordelijk voor de organisatie van deportaties, maar ondertussen redde hij het leven van honderden mensen, onder wie voornamelijk kinderen. Hij deed dit zonder goedkeuring of medeweten van de leiding van de Joodse Raad en met gevaar voor zijn leven. Veel Joden zagen hem tijdens de oorlog als een verrader, maar in werkelijkheid was hij een verzetsheld.

Mark Schellekens (1968) studeerde geschiedenis aan de Universiteit van Amsterdam en schreef zijn doctoraalscriptie over Walter Süskind. Na zijn studie bleef het onderwerp hem bezighouden. Hij werkte mee aan een documentaire over twee Joodse meisjes die door een bewaker uit de Schouwburg waren gered en de oorlog hadden overleefd. Ook na de documentaire vond hij telkens weer nieuwe informatie over Süskind. Hij wilde ooit het ultieme boek over Walter Süskind schrijven.

Dat idee werd werkelijkheid toen hij ontdekte dat er een speelfilm over Süskind gemaakt zou worden. Deze film (“Süskind” van Rudolf van den Berg met Jeroen Spitzenberger in de hoofdrol) is sinds 19 januari 2012 in de bioscoop te zien en is een groot succes. Schellekens nam contact op met de producenten die zijn scriptie al goed kenden. Zij waren positief over Schellekens idee om een non-fictie boek over Süskind en het verzet rond de Joodse Schouwburg te publiceren. Voor het boek maakte Mark Schellekens gebruik van het materiaal dat hij voor zijn scriptie al had verzameld, aangevuld met nieuwe bronnen en aanvullend onderzoek in het Nationaal Archief. “Walter Süskind, Hoe een zakenman honderden Joodse kinderen uit handen van de nazi’s redde” is daarmee het resultaat van een persoonlijke fascinatie en bijna twintig jaar onderzoek.

Het boek vertelt het verhaal over het verzet rond de Joodse Schouwburg op een uitvoerige manier. De herinneringen en ervaringen van leden van het verzet, personeelsleden van de crèche, de geredde kinderen zelf, historici en (nabestaanden) van mensen die in de Schouwburg hebben gezeten, vormen de kern van het boek. De auteur geeft inzicht in de grote dilemma’s waarmee Süskind en zijn naaste medewerkers elke dag geconfronteerd werden. Soms zagen zij hun eigen ouders, broers en zussen of kinderen op transport gaan terwijl zij niets voor hen konden doen. Zij moesten velen naar de vernietigingskampen laten gaan om enkelen te kunnen redden.

Anders dan de titel doet vermoeden, is het boek geen echte biografie over Walter Süskind. Daarvoor ligt er teveel nadruk op het Joodse verzet rond de Schouwburg. Dit heeft de auteur gedaan, omdat er over grote delen van het leven van Süskind weinig tot geen informatie beschikbaar is. Daarnaast wilde Schellekens voldoende context aan het verhaal geven. Süskind was namelijk niet de enige die betrokken was bij de reddingsoperatie.

De auteur geeft zelf op het voorblad aan dat dit boek het echte verhaal van de film is en het verhaal oogt inderdaad erg waarheidsgetrouw. Het boek is voorzien van een uitgebreide bronnenlijst. Daardoor wordt duidelijk dat Schellekens lang en nauwkeurig onderzoek heeft gedaan. Ook is er aandacht voor mislukte reddingsacties en de tienduizenden Joden die niet gered konden worden van deportatie.

Dit verhaal maakt ook duidelijk dat de grens tussen goed en fout niet zo eenvoudig is als dat het lijkt. Süskind werd in de oorlog met de nek aangekeken door de Joodse gemeenschap, maar na de oorlog werd bekend dat hij onder de schijn van samenwerking met de Duitsers zoveel mogelijk Joden probeerde te laten ontsnappen.

Met dit boek brengt Schellekens ode aan een vrij onbekend gebleven Joodse verzetsheld. Daarnaast voegt hij met zijn boek iets toe aan de oorlogsliteratuur over het verzet in Nederland. Het is toegankelijk geschreven, voorzien van enkele foto’s en dankzij de verschillende invalshoeken leest het vlot. Dit verhaal van bijzondere moed en menselijkheid is daarom voor iedereen een aanrader om te lezen.