Eisernes Kreuz

De geschiedenis van het IJzeren Kruis gaat terug tot haar instelling als Pruisisch Ereonderscheiding op 10 maart 1813 door Koning Friedrich Wilhelm III van Pruisen. Het werd speciaal ingesteld ter ere van de Vrijheidsoorlog tegen Napoleon. Aangezien het alleen voor deze gelegenheid werd uitgegeven was het IJzeren Kruis op dat moment puur een campagneonderscheiding. Nadat Pruisen eerst in 1807 was verslagen door de legers van Napoleon, werden de Pruisische legers gedwongen te strijden voor de Franse zaak. Direct nadat Napoleon in December 1812 gedwongen werd zijn legers bij Moskou terug te trekken, zagen de Pruisen de kans om zich tegen hun onderdrukker te keren. Op 10 maart 1813 werd ter gelegenheid van dat feit het IJzeren Kruis ingesteld. Het ontwerp voor het kruis was afkomstig van de architect Karl Friedrich Schinkel.

Het ontwerp blonk uit in zijn eenvoud. Een eenvoudig zwarten kruis vormde de kern en werd omgeven door een zilveren rand. De achterzijde was versierd met een eikenblad in het midden. Hieronder was op de naar beneden wijzende arm het getal 1813 aangebracht. De bovenste arm werd versierd met het gekroonde Koninklijke Monogram "FW". Tot 1838 zou de onversierde zijde de voorkant blijven. Hierna werd toegestaan om de oorspronkelijke achterzijde naar voren te dragen. De onderscheiding werd ingesteld met drie graden, het Grosskreuz (Grootkruis) voor bevelhebbers en de 1. Klasse en 2.Klasse voor persoonlijke moed tijdens de strijd. Het 1.Klasse en 2.Klasse kruis had een doorsnede van 42mm, hoewel exemplaren voorkwamen van 28mm tot 42mm. Het 2.Klasse kruis bezat een aangelast oog waarmee het aan een band gedragen kon worden. Aan de achterzijde van het 1.Klasse kruis waren ogen gelast waarmee het op het uniform kon worden genaaid. De band was zwart gekleurd met aan beide zijden een witte band. Voor niet strijdenden kon het Kruis worden verleend, voorzien van een witte band met twee zwarte banen. Het Grootkruis had een doorsnede van 62mm en werd gedragen aan een halslint in dezelfde kleuren als de lagere klassen.

Het was een onderscheiding dat alleen in tijden van oorlog werd verleend en had tot doel om op dergelijke momenten gelijksoortige onderscheidingen te vervangen. In werkelijkheid werden in tijden van oorlog deze andere onderscheidingen, zoals de Roter Adlerorden mit Schwertern (Orde van de Rode Adelaar met zwaarden) en de Pour le Mérite, ook gewoon uitgereikt.

Na de Slag bij Waterloo in 1815, werd het IJzeren Kruis niet meer verleend tot net na de Frans-Pruisische Oorlog in 1871. Op 19 juli 1870 werd het Ereteken geheel vernieuwd als campagneonderscheiding voor getoonde moed. De voorzijde (oorspronkelijke achterzijde), werd onveranderd gehouden., maar werd wederom de achterzijde. De nieuwe voorzijde werd voorzien van een kroon op de bovenste arm, het Koninklijke Monogram "W" in het midden en het jaartal 1870 op de onderste arm. Na deze oorlog viel het IJzeren Kruis wederom in verval, tot het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog.

In 1914 kreeg het IJzeren Kruis een hernieuwd aanzien. De nieuwe instelling vond plaats op 5 augustus 1914. Haar ontwerp wat gelijk aan die van de 1870 versie, waarbij de datum van 1870 was vervangen door het jaartal 1914. De drie klassen bleven ongewijzigd, maar de standaard doorsnede werd nu op ongeveer 42mm gehouden. De breedte van de band kon variëren tussen 25mm en 30mm. De constructie bleef ongewijzigd met een zwart geverfde ijzeren kern, omgeven door een zilveren rand. Later in de oorlog werden andere metalen gebruikt vanwege het gebrek aan ijzer en zilver. De kern werd toen meer en meer van aluminium gemaakt en de rand werd slechts verzilverd uitgevoerd.

In 1939 werd het IJzeren Kruis vernieuwd als Orde van het Duitse Rijk en kreeg het lint de Rijkskleuren zwart, wit en rood. Volgens de "Stiftungsverordnung" van 1 september 1939 (vasteglegd in RGBl. I v. 02.09.1939, no. 159, p. 1573 en nogmaals bevestigd in RGBl. I v. 10.06.1940, no. 102, p. 849) werd bij de 1939 versie duidelijk gesproken over een Orde, immers de tekst stelt: "Der Orden des Eisernen Kreuzes ist wie folgt eingeteilt: ...".
In tegenstelling tot de Orden uit het oude Keizerrijk, konden de verschillende rangen binnen het IJzeren Kruis zowel aan Officieren, onderofficieren en manschappen verleend worden. Tevens werd hiermee het IJzeren Kruis voor het eerst een echte Duitse onderscheiding aangezien het voorheen een Pruissische onderscheiding was. Het symbool van het IJzeren Kruis zelf werd onveranderd gehouden om dit symbool in ere te houden. De op de voorzijde van het kruis voorkomende "W" en kroon, werden, evenals andere oude symbolen van het Keizerrijk, vervangen door het nieuwe Rijkssymbool, het "Hakenkruis". Het oude jaartal werd vervangen door het nieuwe stichtingsjaar 1939.

Met de instellingsorder op 1 september 1939, werden vier klassen ingesteld, 2e Klasse, 1e Klasse, Ridderkruis en Grootkruis. Dit aantal zou gedurende de Tweede Wereldoorlog echter nog worden uitgebreid. Om daden tijdens de Eerste Wereldoorlog te kunnen eren, werden voor zowel het IJzeren Kruis 2e Klasse (EK II) als het IJzeren Kruis 1e Klasse (EK I) een "spange" uitgebracht die gedragen kon worden op een lint in de kleuren van de onderscheiding uit de Eerste Wereldoorlog. Normalerwijze diende men een lager klasse te hebben ontvangen alvorens een hogere klasse kon worden verkregen. In sommige gevallen werd de EK II en EK I tegelijkertijd uitgereikt en nog zeldzamer hogere klassen gelijk met een lagere. Het was toegestaan om alle verkregen klassen tegelijkertijd te dragen, iets wat in andere landen niet gebruikelijk was bij Orden van gelijke hoogte als het IJzeren Kruis. Het origineel verkregen kruis werd vaak zo waardevol gevonden door de verkrijgers dat men vaak op eigen koste een kopie aanschafte wat gedragen werd. Het origineel werd dan veelal thuis opgeborgen.

Een klasse in het IJzeren Kruis kon om diverse redenen worden verkregen. Naast acties van uitzonderlijke moed in gevecht, kon het ook verkregen worden voor het succesvol plannen van een militaire operatie, moed in het algemeen, bijzonder leiderschap of zelfs voor acties uitgevoerd voor manschappen die onder bevel van de verkrijger stonden. Het kon verkregen worden door militairen binnen de gehele Wehrmacht, door militairen van bondgenoten, maar ook door burgers in dienst van geüniformeerde organisaties binnen de Duitse samenleving.

Direct na de Tweede Wereldoorlog werd het dragen van het Hakenkruis bij wet verboden net zoals alle onderscheidingen die verwezen naar politieke of militaire activiteiten tijdens de Tweede Wereldoorlog. Tijdens een wetswijziging in 1957, werd deze laatste regel opgeheven. Het Hakenkruis bleef een verboden symbool, maar onderscheidingen mochten weer worden gedragen, mits het Hakenkruis was verwijderd. Het IJzeren Kruis kon hiermee haar erkenning als militaire onderscheiding herkrijgen en haar politieke smet kwijt raken. Om verloren gegane exemplaren te vervangen en omdat velen de exemplaren met verwijderd Hakenkruis lelijk vonden of dit verwijderen niet wilden doen, werd in 1957 een nieuwe versie van het IJzeren Kruis uitgebracht, net zoals van vele andere militaire onderscheidingen uit Wo2.