De naam Grietje Sinnema (1924-2017) is bij veel Friezen wel bekend. Sommigen kennen haar als boerendochter of de arts die ze later werd, anderen als collaborateur die tijdens de Tweede Wereldoorlog met de Duitsers heulde. Ook de schrijver van dit boek, Henk Sloots, kende haar naam, maar constateerde omstreeks 2017 – het jaartal van Grietjes overlijden – dat haar kant van het verhaal nooit werd gehoord. ‘Het meisje dat dood moest. Het levensverhaal van Grietje Sinnema’ is het resultaat van een zoektocht naar feiten over het leven van Grietje, met als doel een zo objectief mogelijk beeld van haar te schetsen. Zelf schrijft de auteur hierover: "Het is aan de lezer om desgewenst een oordeel over haar te vellen".

Grietjes verhaal begint omstreeks 1924, het moment dat haar ouders – vader Sjouke en moeder Griet senior – de gelegenheid aangrijpen om de boerderij Andla State te Ried in Friesland te pachten. Vanaf de eerste pagina weet het relaas te boeien doordat persoonlijke details in een breder historisch kader worden geplaatst. Zo verwijst de auteur in dit verband bijvoorbeeld naar het eerste moment waarop de naam Hitler in de Nederlandse kranten opduikt, een kleine twee weken voorafgaand aan het verschijnen van de krantenadvertentie voor de verhuur van Andla State.

Wat daarna volgt is Grietjes jeugd, een periode die samenvalt met het interbellum en de Tweede Wereldoorlog. Grietje wordt geboren en getogen in Ried, een ruraal dorp in de buurt van Franeker waar de meesten van het land leven, onder wie ook de Sinnema’s. De auteur omschrijft Ried vooral ook als een kleine opzichzelfstaande wereld zonder rangen en standen. Het is misschien wel daarom dat het gros van de Riedsters totaal wordt overrompeld door de Tweede Wereldoorlog. Dit gold aanvankelijk ook voor de Sinnema’s, al blijkt uit de artikelen die Griet senior op eigen titel voor het Friesch Landbouwblad schreef, dat haar neutrale gedachtegoed langzamerhand verandert in pro-Duitse gezindheid.

De auteur beschrijft in dit verband ook Grietjes schoolloopbaan, beginnend bij de lagere school in Ried en de ULO in Franeker, waar ze de reputatie van einzelgänger krijgt. Ook wordt Grietjes tijd aan de HBS in Leeuwarden belicht, waar ze in augustus 1939 met haar opleiding begint, vlak voordat nazi-Duitsland Polen binnenvalt en de oorlog uitbreekt. Daarna volgt ze een studie aan de Landbouwhogeschool in Wageningen. Het is hier in Wageningen waar ze een loyaliteitsverklaring tekent, waarmee ze instemt om met de Duitse bezetter mee te werken. De meeste andere studenten tekenen echter niet. Waarom Grietje wel? Kwam dit door de invloed van haar moeder? Een ding staat vast: haar daad heeft verstrekkende gevolgen.

Het is in dit gedeelte van het boek waar de auteur de nodige aandacht besteedt aan zowel de invloed van de Duitse bezetter als de vermeende invloed van Griet senior op Grietje. Er is geen bewijs dat Griet senior antisemitisch was. Wel zijn er diverse bronnen die erop wijzen dat ze, zij het wegens sociaaleconomische overwegingen, als aanhanger van de nazi-ideologie gezien kan worden. Zo is Griet senior bijvoorbeeld de mening toegedaan dat Hitler boeren centraal stelt in de samenleving, iets wat zij als vrouw van een pachtboer erg waardeert. Hoe Griet senior over de Tweede Wereldoorlog denkt, komt mooi naar voren in een vergelijking die ze tussen Duitsland en Nederland maakt in een artikel voor de Landstand (een organisatie die de sectoren landbouw en visserij onder nationaalsocialistische controle wilde krijgen).

Over Duitsland zegt Griet senior: "Bij alles wat ons echter zorgen gaf, is er toch altijd nog het weten, dat wij tot de bevoorrechten behoren. Denken wij eens aan de vrouwen en moeders in een land, dat een zware en langdurige oorlog voert; het is niet te zeggen, wat van hen gevergd wordt. […] en toch bleven [zij] hun idealen behouden." Over Nederland zegt ze het volgende: "[..] Wij hebben gekend de ontluistering van het landleven […] het verpauperen van onze hele plattelandsbevolking. En nog wordt die tijd verheerlijkt; doch eens zullen ook zij zich herboren terugvinden, want de mensheid staat op dit ogenblik op de drempel van een nieuwe maatschappij."

Vanaf september 1944 wordt de hoop op bevrijding steeds groter. Grietje zit op dat moment thuis, omdat ze haar studie heeft moeten afbreken nadat de Landbouwhogeschool als gevolg van de Slag om Arnhem in de frontlinie komt te liggen. Het is op dit moment dat Grietje beslist om zich te melden bij de Abteiling Ernahrung und Landwirtschaft, een afdeling die deel uitmaakt van het bureau van de plaatselijke Duitse commandant (Ortskommandantur). Deze moet ervoor zorgen dat aan hooileveringen en paardenvorderingen aan de Wehrmacht wordt voldaan. Grietjes kennis van de Duitse taal, de omgeving en het feit dat ze een loyaliteitsverklaring heeft getekend, maken dat ze de juiste kandidaat is om de Duitse bezetter te helpen.

De auteur van het verhaal werkt vervolgens toe naar de aanslag op Grietje. Dit begint met een beschrijving van de organisatie van het verzet in Nederland dat vanaf circa 1944 wordt samengevoegd tot de Nederlandse Binnenlandse Strijdkrachten (NBS), in een periode waarin een gebrek is aan van alles – van goederen om te kunnen voldoen aan eerste levensbehoeften tot een werkend rechtssysteem. Veel boeren lijden economische schade door Grietjes toedoen en geven dit aan bij Folkert de Jong, leider van de NBS in Franeker. De NBS maakt een afweging en dan is het ineens 3 maart 1945: de datum waarop de mislukte aanslag op Grietje plaatsvindt in Boer, een klein terpdorp ten oosten van Franeker.

Sommige vragen blijven onbeantwoord, maar gevoelsmatig kan de lezer niet veel dichter bij de waarheid komen dan via dit boek. Dit geldt ook voor de beschrijving van feiten rond de represaillemaatregel van Duitse zijde die in de ochtend van 8 maart 1945 plaats heeft gevonden in Dongjum. Een vuurpeloton van de Wehrmacht doodt dan vijf willekeurige verzetslieden omwille van de aanslag op Grietje. De auteur plaatst deze gebeurtenis in een historisch kader waarbij de organisatie van de Sicherheitsdienst (SD) een grote rol speelt bij het bestrijden van het verzet.

Het verhaal eindigt met de laatste dagen van de oorlog en 15 april, bevrijdingsdag in Friesland. De schrijver schetst hoe de Politieke Opsporingsdienst (POD) bewijsmateriaal verzamelt en hoe de leden van de familie Sinnema worden gearresteerd, en hoe zij, net als andere ‘foute’ Nederlanders, worden berecht via een speciaal opgericht tribunaal. Wat volgt is een langere periode van internering. En dan: vrijheid. Een schijnvrijheid, want velen, met uitzondering van haar ouders, vinden dat Grietje de Duitse represaille van 8 maart op haar geweten heeft. Echt welkom in Ried zal ze nooit meer zijn.

Of met het ‘Het meisje dat dood moest. Het levensverhaal van Grietje Sinnema’ ondanks uitvoerig literatuur- en archiefonderzoek écht het volledige levensverhaal van Grietje verteld is, zullen we nooit weten: we kunnen het haar immers niet meer vragen. Vooral omwille van de scherpe uiteenzetting van het hoe en het waarom van de mislukte aanslag op Grietjes leven, is het bijzonder jammer dat zij dit boek zelf nooit heeft kunnen lezen. Volgens de auteur had ze namelijk maar al te graag geweten wie er mogelijkerwijze op haar heeft geschoten. Voor alle anderen biedt dit boek een spannend en waargebeurd relaas over de intrigerende dame Grietje, dat exemplarisch is voor de dunne lijn tussen goed en kwaad tijdens de Tweede Wereldoorlog.