De geschiedenis leert ons dat de Tweede Wereldoorlog in Europa op 1 september 1939 begon. Dat is niet helemaal correct, in de vroege ochtend van 26 augustus vond het eerste grensincident tussen Duitse en Poolse soldaten plaats. Dat Duitse troepen op die datum de grens met Polen overstaken, was eigenlijk niet de bedoeling. De Duitse legertop deed het achteraf als een misverstand af. De Polen waren gewaarschuwd. De schermutseling is tegenwoordig niet meer dan een voetnoot in de geschiedenis.

Nadat Hitler bij het ondertekenen van het verdrag van München op 30 september 1938 het Sudetenland van Tsjechoslowakije toegewezen had gekregen, besloot hij een half jaar later het restant van Tsjechoslowakije alsnog in te lijven. Polen was het volgende slachtoffer waarop hij zijn oog had laten vallen. De aanval (Fall Weiss) stond gepland om op 26 augustus 1939 om 04:25 uur te beginnen. Een dag eerder hoorde Hitler van de Britse garanties aan Polen en stelde de aanval tot nader order uit. Alle troepen in de grensstreek werden geďnstrueerd. De commandogroep die de Jablonkapas moest veroveren, was toen al vertrokken en niet meer te bereiken.

Locatie van de Jablonkapas, volgens de grenzen van voor de oorlog. Bron: Bert Heesen, TracesOfWar

De Jablonkapas bestond uit een tunnel met dubbel treinspoor die door de West-Karpaten liep, op de grens van Tsjechoslowakije en Polen. De spoorlijn vormde de snelste verbinding tussen Wenen en Warschau. Hitler had opdracht gegeven dat voorafgaand aan Fall Weiss een aantal strategische punten reeds in Duitse handen moesten zijn. De Jablonkapas was een van die plekken. Voor deze actie werden commandotroepen aangewezen die gekleed in burgertenue de pas en het treinstation bij Mosty zouden veroveren. K-Trupp Herzner – een voorloper van de beruchte Spezialeinheit Brandenburg – onder leiding van luitenant Hans-Albrecht Herzner kreeg de opdracht toegewezen. Op 25 augustus 1939 gaf hij om negen uur ’s avonds een laatste briefing aan zijn groep van 24 mannen, waarvan elk was bewapend met een machinegeweer en pistool. Kort na hun vertrek in twee vrachtwagens vanuit de kazerne van Cadca, kwam het bericht binnen dat Fall Weiss werd uitgesteld.

Rond middernacht staken Herzner en zijn groep te voet de grens over. Het doel van hun missie was om het treinstation in Mosty te veroveren omdat de Polen vanuit hier de explosieven die in de tunnel waren aangebracht zouden kunnen bedienen. In het donker raakte een deel van Herzner’s groep verdwaald. Hij ging met slechts twaalf mannen verder. Kort voor zonsopgang vielen ze het stationsgebouw binnen en ontwapenden de aanwezigen. Herzner keek op zijn horloge en verwachtte de Duitse invasie binnen een uur. Wat hij niet wist, was dat de aanval was uitgesteld en dat hij en zijn mannen alleen in Polen waren. De zaak werd er niet beter op, toen bleek dat een van de aanwezigen aan hun aandacht was ontsnapt en vanuit de kelder met het lokale Poolse garnizoen belde. Bij het eerste daglicht vielen troepen van de 21e Poolse Bergdivisie (21 Dywizja Piechoty Górskiej) het stationsgebouw aan. Herzner probeerde telefonisch contact te leggen met het hoofdkwartier in Tsjechoslowakije, maar de Poolse dame die hem moest doorverbinden vertrouwde het niet. Om vijf uur ’s ochtends stuurde Herzner een van zijn mannen met een gereedstaande locomotief door de tunnel terug naar Cadna. Kort na diens vertrek, ontving Herzner het verlossende bericht. Het Duitse hoofdkwartier belde en dwong hem de gijzelaars vrij te laten en zo snel mogelijk terug te keren naar Tsjechoslowakije. Achtervolgd door Poolse troepen, stak zijn groep rond het middaguur weer de grens over.

Luitenant Hans-Albrecht Herzner. Bron: Roger Moorhouse

Herzner ontving het IJzeren Kruis 2e klasse voor zijn actie in de Jablonkapas. Bron: Roger Moorhouse

Bij de Duitse legerleiding stond het schaamrood op de kaken. Waarom had Herzner niet eerder teruggefloten kunnen worden? Generalmajor Eugen Ott, de commandant van de 7. Infanterie-Division, probeerde zich eruit te bluffen. Kort na het incident belde hij met de Poolse generaal Jozef Kustron, de commandant van 21 DPG. Ott wuifde het incident weg en verklaarde dat het niets meer was dan een roekeloze actie van een enkel dwaas figuur.

De Polen trapten niet in de Duitse bluf. De treintunnel bij de Jablonkapas werd op 1 september 1939 om 06:00 uur opgeblazen, een uur en vijftien minuten nadat het Duitse slagschip SMS Schleswig-Holstein de Poolse basis Westerplatte in Danzig had beschoten. Het was slechts enkele minuten voordat de Duitse troepen de tunnel opnieuw naderden.