Onder de hoofdlijnen van de geschiedenis gaat een groot aantal minder bekende verhalen schuil. Hier is eigenlijk sprake van een lappendeken van allerlei kleinere en minder bekende ‘stukjes’ geschiedenis, die uiteindelijk samen het verhaal van de Tweede Wereldoorlog compleet maken. Verhalen van kleine groepen mensen of zelfs individuen, die een rol speelden in militaire operaties, collaboratie of het verzet en waarvan het ook belangrijk is dat ze bekend worden. Het recent verschenen boek ‘Leraar in oorlogstijd’ is hier een voorbeeld van. Het boek is een ‘reconstructie van een vader’, zoals de ondertitel vermeldt, maar tegelijk ook het verhaal van één van de zovele verzetsmensen die de oorlog niet overleefden.

Het boek vertelt het levensverhaal van Johan Benders. Hij was leraar aan het Amsterdams Lyceum en raakte tijdens de Tweede Wereldoorlog betrokken bij het verzet. Hij vervalste persoonsbewijzen, regelde onderduikplekken voor Joden en nam ook zelf onderduikers in huis. Op 5 april 1943 werd Benders door de Duitsers gearresteerd en overgebracht naar het Huis van Bewaring aan de Amstelveenseweg in Amsterdam. Uit angst om door te slaan tijdens de verhoren en hierbij informatie vrij te geven, pleegde Benders zelfmoord door vanaf de derde verdieping naar beneden te springen. Op het moment van overlijden was zijn vrouw vijf maanden zwanger van hun derde kind. In augustus 1943 werd Mart Benders geboren. Over haar vader komt ze lange tijd weinig tot niets te weten. Pas na de dood van haar moeder ging ze op onderzoek uit. Aan de hand van de brieven, foto’s en verhalen die zij hierbij heeft gebruikt, heeft Benders het leven van haar vader geprobeerd te reconstrueren. Niet alleen voor haar eigen herinnering, maar ook als onderdeel van de collectieve geschiedenis. De reconstructie resulteerde daarom ook in de publicatie van het boek ‘Leraar in oorlogstijd’.

Zoals hierboven al genoemd, is de ondertitel van het boek ‘reconstructie van een vader’. Dit doet in eerste instantie vermoeden dat het een zeer persoonlijk verhaal zal zijn. Maar het blijkt juist enigszins afstandelijk geschreven. Slechts enkele keren neemt de schrijfster even als dochter en niet als onderzoeker het woord en schemert er iets van haar gevoel bij de reconstructie door. Bijvoorbeeld in het achtste hoofdstuk, wanneer ze zich de vraag stelt of het een fijne erfenis is om te weten dat je ouders zich dapper hebben verzet tegen iets afschuwelijks en onmenselijks als de Holocaust en ze aangeeft dat ze daar niet uit komt.

Tegelijkertijd is het boek ook veel meer dan alleen een reconstructie van het leven van Johan Benders. De auteur gaat ook uitgebreid in op de levens van familieleden, waardoor het bijna een familiegeschiedenis genoemd kan worden. Maar ook vrienden, collega’s en instanties worden uitvoerig beschreven. Zo is er bijvoorbeeld veel aandacht in het boek voor het Amsterdams Lyceum en de rector, de heer Gunning. Een ander voorbeeld is het tiende hoofdstuk, het op één-na-langste hoofdstuk van het boek, dat geheel over een bevriende familie, de Heidenheims, gaat. Deze nevenbeschrijvingen zijn zo nu en dan zo uitgebreid en bevatten dusdanig veel feiten en details dat ze soms afleiden van de persoon om wie het boek zegt te gaan.

Het is aan de lezer om het verband te blijven zien tussen de vele personen die aan bod komen in het boek en tegelijkertijd de vele feiten te rangschikken. Dan is daar inderdaad de reconstructie van het leven van de verzetsman Johan Benders. Twee belangrijke vragen (Was Benders betrokken bij de aanslag op het bevolkingsregister van Amsterdam en zo ja, hoe? En wie heeft Benders verraden?) blijven onbeantwoord, maar na zoveel jaar zijn zulke vragen ook moeilijk met zekerheid te beantwoorden. Het doel van de schrijfster was om het verhaal van haar vader een waardige plek te geven in de collectieve geschiedenis en dat is met dit boek gelukt.