Er zijn méér mensen die de gruwelen van de concentratiekampen niet hebben overleefd dan zij die dat wel hebben gedaan. Vele overlevenden wilden na hun kamptijd niet praten over hun verschrikkingen. Een relatief klein gedeelte besloot hun ervaringen toe te vertrouwen aan papier. De getuigenissen van concentratiekamp-overlevenden zijn bijzonder waardevolle historische documenten. Ervaringen uit eerste hand zijn vastgelegd door degenen die voorbij de poorten van de hel aan den lijve hebben ondervonden tot welke verschrikkingen de nazi's in staat waren.

Bij verzet tegen de Duitsers werd al snel door de bezetter naar de doodstraf gegrepen. Een andere vorm van bestraffing was wellicht nog erger: de veroordeelde werd naar een Nacht und Nebel kamp gestuurd. Hiermee werd bedoeld dat de gevangene van de aardbodem verdween; om spoorloos en voorgoed in de mist van de nacht te verdwijnen. Familieleden mochten niet weten waar de gevangene was opgesloten. Voor de gevangene betekende het dat hij naar een zeer streng en zwaar kamp werd gestuurd (in dit geval KZ Natzweiler, hoog in de Vogezen), waar hij als NN-gevangene onderworpen werd aan dagelijkse terreur, die meestal eindigde in de dood.

Floris Bakels (1915-2000) heeft zijn ervaringen over de huiveringwekkende tocht door gevangenissen en concentratiekampen vastgelegd. Eigenlijk zijn het veelal overpeinzingen, gedachtes en anekdotes die hij aan papier heeft toevertrouwd, vaak al tijdens zijn gevangenschap, op onder andere wc-papier. Bakels laat duidelijk zien wat gevangenschap, ontberingen en onbegrijpelijk geweld doen met een persoon. Bakels begint zijn helletocht redelijk onbevangen. Hij komt uit een goede familie, is advocaat en verkeert in elitaire kringen. Hij is arrogant en zelfvoldaan, maar wil ook vanaf dag één van de bezetting strijden tegen de bezetters. Zo rolt hij in het verzet en voor hij er goed en wel erg in heeft wordt hij aangehouden. Zelfs dán denkt hij dat het allemaal wel mee zal vallen en dat hij binnen een dag weer veilig thuis zal zijn. Die ene dag worden dus járen (van 9-4-1942 tot 29-4-1945).

Bakels doorloopt een lijdensweg langs gevangenissen en kampen: Deutsches Polizeigefängnis Scheveningen, Polizeiliches Durchgangslager Amersfoort, Kriegswehrmachtgefängnis Utrecht, KZ Natzweiler, Aussenkommando Ottobrun, Dautmergen en Vaihingen-Enz en tenslotte KZ Dachau.

Floris Bakels beschrijft zijn dagelijkse leven in de gevangenissen en de kampen. Hij beschrijft ook hoe het met zijn geestelijke en lichamelijke toestand vergaat, hoe het verval zich al snel inzet, hoe de dagelijkse routine is, welke bewakers meevallen en welke het ergst zijn. Hij is kritisch op zichzelf, durft ook zijn zwaktes te tonen en is daarin heel open en oprecht.

‘Terug uit Nacht und Nebel’ beschrijft alles, van de dwangarbeid in de gruwelijke steengroeve, de moordende appels in de brandende zon of bittere kou, tot de openbare martelingen en executies. Kritisch zijn op dit soort biografische ontboezemingen is een lastig gegeven, omdat alles wat een overlevende van het kampsysteem over zijn of haar ervaringen schrijft meerwaarde heeft. Een aantal lezers zullen de religieuze overpeinzingen, verwijzingen en anekdotes uit ‘Terug uit Nacht und Nebel’ redundant vinden. Hier en daar roepen die structurele verwijzingen zelfs enige irritatie op. Tegelijkertijd moet niet vergeten worden dat Bakels zijn beproevingen juist ook heeft doorstaan doordat hij een religieus man was en zijn geloof hem op meerder momenten op de been gehouden heeft.

‘Terug uit Nacht und Nebel’ is eerder reeds met een andere naam (‘Nacht und Nebel’) uitgegeven. In de jaren 90 heeft Bakels nog eens naar zijn boek gekeken, maar daar slechts kleine veranderingen in aangebracht. Bakels windt er geen doekjes om; hij schrijft in harde confronterende werkelijkheid. De lezer wordt gegrepen door de bijna surrealistische en schokkende onmenselijkheid waartoe mensen in staat zijn.

Dit boek van Bakels is hét toonaangevende Nederlandstalige boek als het gaat om de herinneringen aan het gevangenenbestaan in de nazi-kampen.

Er kunnen nooit genoeg getuigenissen zijn van die zwarte pagina uit de geschiedenis van de mensheid. ‘Terug uit Nacht und Nebel’ is daarnaast een welkome aanvulling in het al uitgebreid repertoire dat eigenlijk nooit uitgebreid genoeg kan zijn.

‘Al 40 jaar is het boek van Bakels een aanklacht tegen de misdaden van de nazi’s, maar tegelijkertijd is het een baken van hoop, een oproep om de moed nooit op te geven en het geloof in het goede te houden’.