Voor Nederland eindigde de Tweede Wereldoorlog in 1945. Voor velen duurde de oorlog veel langer. Voor sommigen hield de oorlog nooit echt helemaal op. Slachtoffers van oorlogsmisdaden en/of andere oorlogshandelingen hadden vaak nog jaren de lichamelijke en geestelijke belasting te dragen. Er is ook nog een andere categorie van mensen die in meerdere of mindere mate getraumatiseerd is door de Tweede Wereldoorlog, namelijk de kinderen van ouders die in de oorlog ‘fout’ zijn geweest.

Ad Fransen (Nijmegen 1955), bekend van zijn boeken over Reve en W.F. Hermans en zijn biografische boek Coke, wordt op de verjaardag van Hitler (20-april) geboren en ook nog eens Adolf genoemd. Hij gaat op zoek naar het oorlogsverleden van zijn vader, ook Adolf geheten, die dienst gedaan heeft in het Duitse leger.

Fransen weigert al heel jong de verhalen te geloven die de ronde doen over zijn vader, die bij de Waffen-SS gediend heeft. Hij loopt ook al heel lang rond met het idee om een boek te schrijven over de geschiedenis van zijn vader. Soms leek het wel of zijn vader hem zelfs uitdaagde om een boek over hem te schrijven, vooral wanneer op TV of in de krant de Tweede Wereldoorlog aan bod kwam en zijn vader dan opmerking maakte: "Jongen, als ik eens een boek zou schrijven dan…"

Maar meestal was zijn vader uitermate terughoudend in het loslaten van informatie uit de oorlogstijd. Pas wanneer zijn vader er niet meer is, licht Ad Fransen stukje bij beetje de doopceel van zijn familie. Hij schetst een nerveus huishouden dat wordt geplaagd door de naweeën van de Tweede Wereldoorlog.

De jonge Ad(olf) liep aldus met een geheim rond dat ongetwijfeld een psychische belasting moet hebben gevormd. Het was natuurlijk niet iets wat hij gemakkelijk kon delen met anderen en al helemaal niet in die naoorlogse periode waarin de nasleep van de bezetting en de antipathie ten opzichte van de nazi’s en Duitsers nog duidelijk voelbaar was. Een periode waarin zwart-wit denken gebruikelijk was en er zeker in deze materie geen grijstinten te bekennen waren.

Adolf, de vader van Ad, was marconist bij de Waffen-SS. Ad heeft het dan ook vaak over ‘der Funker’ wanneer hij over zijn vader spreekt. Het lijkt erop dat Fransen op deze wijze ‘afstand’ kan nemen van het personage door hem ‘van buitenaf’ te beschrijven.

Zolang de Funker in leven is blijft het onuitgesprokene onbesproken, al probeert Ad bij zijn vader informatie los te krijgen. Wanneer zijn vader al wat zegt dan verklaart hij niets onoorbaars gedaan te hebben. Fransen probeer als kind alle informatie van zijn vader te verzamelen door na ieder gesprek aantekeningen te maken. Alle signalen worden gewogen; van de nazi-postzegeverzameling tot en met de ‘toevallige’ uitlatingen van zijn vader. Die aantekeningen vormen de basis van zijn verder onderzoek én van dit boek.

De situatie in het gezin Fransen was gespannen, vooral wanneer zijn vader de ouders van de moeder van Ad beschuldigt van het feit dat zij in de oorlog ‘fouter’ dan hij geweest zijn. Pas wanneer zijn beide ouders overleden zijn zet Fransen-junior de stap om verder onderzoek te doen naar de geschiedenis van zijn vader. Ook dit proces wordt voor Fransen gekenmerkt door ambivalente gevoelens. Aan de ene kant de afkeer en afwijzing van de veteraan en zijn oorlogsdaden, maar aan de andere kant de liefde voor een vader die goed voor zijn gezin gezorgd heeft.

Het feit dat zijn vader bij de Waffen-SS (o.a. aan het Oostfront) gediend heeft probeert Fransen te verklaren door de thuissituatie te beschrijven waarin zijn vader is opgegroeid. Een moeder met Duitse wortels die al ruim vóór de oorlog als paria werd beschouwd en van daaruit makkelijk de stap kon zetten naar acceptatie van Hitler en de nazi’s. Vooral de opa van Ad wordt als opportunist en profiteur gekenmerkt en in een aantal, soms zelfs bijna humoristische, anekdotes aan de paal genageld.

De betrokkenen hebben zich na de oorlog moeten verantwoorden voor het gerecht. Voor Fransen is dat niet voldoende. Hij wil meer. Vooral antwoorden. In het boek neemt hij de lezer mee in zijn zoektocht die voor hem ook een pijnlijk proces moet zijn geweest.

Fransen probeert ook zijn eigen houding en gedrag te analyseren. Waarom probeert hij als kind zijn vader uit de wind te houden, vaak ten koste van zijn moeder? Waarom geloofde hij zijn vader onvoorwaardelijk, bijvoorbeeld wanneer hij een onzinverhaal ophangt als Ad zijn vader vraagt wat de O (bloedgroep-tatoeage die iedere SS-er kreeg) onder zijn arm betekent? Het kind in Fransen wordt door de huidige 60-er Fransen gefileerd, maar zijn vader en zijn grootouders krijgen er ongenadig van langs op een eerlijke en pakkende manier.

Hier en daar komt de frustratie bovendrijven van het teleurgestelde kind. Waarom geen eerlijke bekentenis van zijn vader als het gaat over bijvoorbeeld de Jodenvervolging? Waarom halve waarheden, zwijgen en zelfs hier en daar onwaarheden? De boosheid druipt er op momenten van af. Waarom noemt zijn vader hem na de oorlog tóch nog Adolf, wetende de dat die naam besmet is? Was het naïviteit, moedwillige overtuiging of tóch het feit dat een vader zijn zoon simpelweg naar hém wil vernoemen? Nergens komen écht duidelijke antwoorden uit de mond van Adolf-senior. Misschien dat dáár voor Fransen-junior wel de grootste pijn zit. Een pijn die hem heeft gevormd en invloed heeft gehad in de omgang met vrouwen, drank en drugs.

Conclusie: Het boek vormt een genadeloze afrekening met zijn vader, zijn opa en oma en zelf ook met zijn moeder en zichzelf. Ad Fransen laat in ‘Vaderskind’ geen spaan heel van zijn vader en diens ouders, heeft nog wat compassie met zijn moeder, maar maakt over het algemeen een verbitterde, beschadigde en verdrietige indruk. Toch is het geen donker en deprimerend boek. Het boek is op een prettige, doch confronterende wijze geschreven en belicht een fascinerend en zwaar beladen gedeelte van de Tweede Wereldoorlog en de periode daarna. Fransen heeft een indrukwekkend, open en eerlijk boek afgeleverd over een pijnlijke en duistere familiegeschiedenis.