Wetenschappers hebben berekend dat er in het Derde Rijk ongeveer 6 miljoen Joden zijn vermoord tijdens de Holocaust. Zes miljoen drama’s, 6 miljoen verhalen.

In het boek "Getuiges van de tijd" komen 10 vrouwen aan het woord die de Holocaust overleefd hebben. Zij proberen woorden te geven aan het onuitsprekelijke. Woorden die een verhaal vormen over hetgeen zij beleefd hebben. Voor sommige aspecten schieten zélfs woorden tekort, ook voor de geďnterviewden.

Het boek vindt zijn aanleiding in een ander boek dat óók door Lothe is geschreven ("Getuigen van de tijd") over mannelijke overlevenden van Auschwitz en Sachsenhausen. Jacob Lothe (1950) is een Noor, schrijver en hoogleraar Engelse literatuur aan de Universiteit van Oslo.

De Holocaust. Wat begon met uitsluiting, pesterijen, onderdrukking en mishandeling, groeide uit tot systematische door de nazi-staat georganiseerde, industriële massamoord. De geďnterviewde vrouwen beschrijven ook in hun verhalen de geleidelijke wijze waarop zij en hun families steeds verder in het nauw werden gedrongen.

De eerste moorden werden, op redelijk ‘spontane’ wijze, gepleegd door lokale antisemieten en nazi-bezetters. Door inzet van Einsatzgruppen probeerden de nazi’s hier meer structuur in te brengen. Uiteindelijk besloot men vernietigingskampen in te richten waarin Joden op industriële wijze werden aangevoerd en (grotendeels) vergast. De Holocaust wordt in het Hebreeuws ook wel Shoah genoemd. Het woord Holocaust betekent eigenlijk ‘brandoffer’ en is afgeleid van het oud-Griekse woord ‘holocauston’ wat letterlijk 'geheel verbrand' betekent. Dit was een aanduiding voor een brandoffer aan een god. De term Holocaust als synoniem voor de Shoah is in zwang gekomen vanuit de Verenigde Staten, waar eind jaren 70 waarin de gelijknamige tv-serie grote aandacht trok.

Omdat de term Holocaust oorspronkelijk de benaming was voor een vrijwillig brandoffer aan God, en er bij de Jodenvervolging in de Tweede Wereldoorlog natuurlijk geen vrijwillige offers aan een godheid werden gebracht, gebruiken sommigen (vooral de Joden zélf) liever de term Shoah (= vernietiging).

Lothe beschrijft, voordat hij de geďnterviewden aan het woord laat, hoe hij geďnterviewd heeft, welke vragen hij heeft gesteld en hoe zijn rol was in het gehele proces van gesprekken en de uitwerking daarvan, met inachtneming van de grenzen voor wat mogelijk en ethisch verantwoord is, wanneer men een ooggetuige wil laten spreken. Ook beschrijft hij de context van Noorwegen (zijn thuisland) en Europa waarin de Holocaust heeft plaatsgevonden. Tevens gaat hij in op de psychologische context van herinneringen en getuigenverslagen. Hij doet dat overal in duidelijke bewoordingen en in een prettige en zéér begrijpelijke schrijfstijl.

Tien vrouwen, met tien verhalen. Allemaal even onmetelijk gruwelijk en bijna onbegrijpelijk. Want hoe ga je door met leven wanneer je hele gezin, familie, dorp is vermoord en jij als enige overblijft? Hoe ga je door met leven wanneer je gezien en beleefd hebt wat deze vrouwen hebben gezien en beleefd?

De vrouwen zélf proberen daar ook antwoord op te geven. Al blijkt dat erg moeilijk, ondanks het feit dat ze het wél hebben gedaan; doorleven...

De lezer van dit boek wordt keer op keer gegrepen en getroffen door de kracht en de moed waarmee de vrouwen spreken en terugdenken aan datgene wat zij misschien eigenlijk zouden willen vergeten om verder te kunnen gaan met hun leven. De vrouwen hebben met kracht, levensdrang én (naar eigen zeggen) een hoop geluk de hel kunnen overleven.

Conclusie: Al vele boeken zijn er verschenen met als onderwerp de Holocaust en/of diegenen die hiervan het slachtoffer zijn geworden. Er kunnen nooit té veel boeken over dit onderwerp worden geschreven. De verhalen moeten verteld worden. En verteld blijven worden. In de woorden van de schrijver: "Er is geen verhaal dat zin kan geven aan de Holocaust. Het is niet alleen moeilijk om te vertellen over haat, het kwaad en het verlies, maar er zijn ervaringen die zo verschrikkelijk zijn dat ze niet verteld kunnen worden, of zo uitzonderlijk zijn dat er geen woorden voor zijn. Woorden die nu eenmaal nodig zijn voor de verhalen in dit boek."

"Door de herinnering levend te houden," zo concludeert de schrijver, "verkleinen we de kans op herhaling, de kans dat wij zwijgend voorbijgaan aan haat en misdaden jegens onze medemens. Wanneer wij dergelijk gedrag willen vergeten of bagatelliseren, hebben wij deze getuigenissen die ons herinneren aan het grote risico dat wij lopen als wij niet naar hun boodschap luisteren."

Dit boek is een aanrader en verdient een plaatsje in ieders boekenkast.