Frans Luidinga deed onderzoek naar de geschiedenis van een aantal mailschepen van de Rotterdamsche Lloyd, toen hij door iemand van het Instituut voor Maritieme Historie gewezen werd op een document, geschreven door stuurmansleerling Jop Dutilh over zijn ervaringen aan boord van verschillende schepen van “de Lloyd”. Dit document was door de vader van Jop achtergelaten bij de heer K.W.L. Bezemer, auteur van het standaardwerk over het varen in oorlogstijd: “Geschiedenis van de Koopvaardij in Oorlogstijd”, uitgegeven door Elsevier. Gedurende zijn verdere speurtocht vond de auteur in het gemeentearchief van Rotterdam het archief van de familie Dutilh. Daardoor kwam hij terecht bij een zus van Jop: Mw. H.A. van Maanen Dutilh. Daar bleek dat Jop geregeld delen van zijn dagboeken (en van zijn curiosa, films en foto’s) aan een kennis in Amerika had gestuurd, die na 1945 met andere eigendommen naar Nederland zijn overgebracht.

Het boek bevat een onverkorte versie van het dagboek dat Dutilh jr. bijhield aan boord van de topzeilschoener Yankee, waarop hij een reis rond de wereld maakte als betalend bemanningslid van oktober 1939 tot april 1941. De kapitein van de Yankee, Irving Johnson, maakte deze reis voor de derde keer op de voormalige loodsschoener Texel 4 in gezelschap van zijn vrouw met hun twee jonge kinderen, een kok, een dokter en een marconist en een dozijn andere bemanningsleden. Er werden tijdens die reis vele honderden foto’s, waarvan het boek een aantal afdrukken toont, en achtmillimeter film geschoten. De reis die vanaf de oostkust van de USA via het Panama kanaal door de Stille Zuidzee, de Indische Oceaan en via Kaapstad uiteindelijk weer in Gloucester aanbelandde, wordt op een fascinerende manier beschreven door een jonge man van net 20 jaar met een uitstekend woordgebruik, opmerkingsgave en bijna professionele verslaggeving. Tijdens deze reis vond in mei 1940 de overval door de Duitsers op Nederland plaats en de ondernemende jonge man verwoordt de frustratie van het gebrek aan nieuws van zijn ouders en familie en zijn afwegingen om in Indonesië af te stappen en dienst te nemen of door te varen. Frans Luidinga wist ook de hand te leggen op delen van het dagboek van de moeder van Jop en die verweeft hij in chronologische volgorde met het dagboek van de zeiler. Dit geeft tevens een interessant verslag van het bombardement op Rotterdam en de verwarde eerste oorlogsdagen in Nederland.

De auteur geeft een helder overzicht van de organisaties die opgericht en ingesteld werden om het beheer en het functioneren van de Nederlandse handelsvloot tijdens de bezetting te ‘managen’. De Nederlandsche Scheepvaart Commissie, die op 12 mei werd opgericht onder de naam Nederlandsche Scheepvaart- en Handelscommissie, werd spoedig gesplitst in een scheepvaart afdeling en een handelscommissie. In New York werd een kantoor daarvoor opgericht en veel rederijen verplaatsten hun zetel naar Batavia en Willemstad. Reders die een grote afkeer hadden van overheidsinvloed droegen hun schepen niet over maar verhuurden ze aan de regering. In 1940 bedroeg het aantal schepen onder Nederlandse vlag 820 schepen met een tonnage van 2.643.290 B.R.T.. Na de val van Nederlands Indië werden de activiteiten vanuit Australië en Noord Amerika voortgezet. Tussen de dagboekbladzijden door wordt er regelmatig een lijst van grote gebeurtenissen in de Tweede Wereldoorlog opgesomd die het geheel in een duidelijk perspectief plaatsen.

Toen Jop Dutilh in april 1941 weer in de States aankwam, had hij na lang beraad het besluit genomen een baan aan te nemen als stuurmansleerling bij de Rotterdamsche Lloyd. Toen in juni 1941 de Kota Gede in New York afmeerde kon hij aanmonsteren. Hierbij hielp zijn ervaring op de Yankee, maar zeker ook het grote netwerk dat zijn vader had, als firmant van een cargadoorsbedrijf, speelde daar in niet geringe mate een rol in. Na een aantal reizen tussen de USA en Indonesië kwam hij in Tjilatjap aan en in het boek beschrijft hij hoe de wereld veranderde door de aanval van de Japanners op Pearl Harbor. Een bijzondere passage uit zijn dagboeken is zijn verslag van de inval van het Japanse leger op Indonesië, die hij meemaakt omdat zijn schip in Tjilatjap was op het moment dat het eiland Java door luchtaanvallen werd bedreigd nadat Bali was ingenomen door de Japanners. Hij miste zijn schip toen hij op verlof was in Soerabaja, bij familie, en vertrok uiteindelijk met de Zaandam naar Australië en later naar de USA. Daar monsterde hij aan op zijn laatste schip, de Garoet, waarmee hij getorpedeerd werd in de Indische Oceaan door een Duitse onderzeeër, de U-181, die onderweg was naar Batavia om overgedragen te worden aan de Japanse marine als de I-501.Een gedetailleerd verslag van de torpedering wordt gedaan in een bijgevoegd proces-verbaal, opgemaakt te Durban (Zuid Afrika) door de Nederlandse consul aldaar, opgetekend uit de mond van vier van de negen overlevenden. De overige vijf, Laskaren in Mauritius aan land gebracht, werden blijkbaar niet gehoord.

Het boek haalt ook nog enige delen aan van het dagboek van ‘Mr. Daan’ Crena de Iongh, die Jop bij verschillende gelegenheden sprak, en waarin hij een interessante visie geeft op het functioneren van de Nederlandse regering in ballingschap, dat hij van dichtbij meemaakte toen hij via Australië en Amerika in London verantwoordelijk werd voor de voorbereiding van een nieuwe bankbiljettencirculatie.

Al met al is “Varen rond de wereld in oorlogstijd” een fascinerend ooggetuigenverslag van een bewogen tijd. Het boek is tevens een belangrijke documentaire bijdrage over de koopvaardij in oorlogstijd die door de auteur in drie duidelijke delen is voorgesteld en niet in het minst een verslag over een avontuurlijke wereldreis van een jonge Nederlander op een klassiek zeilschip.