In 2006 presenteerde een commissie onder leiding van hoogleraar Frits van Oostrom de canon van Nederland. Aan de hand van vijftig zogenoemde vensters – die elk een belangrijke persoon, creatie of gebeurtenis vertegenwoordigen – wordt de Nederlandse geschiedenis bondig weergegeven. De canon zal ingevoerd worden in het onderwijs en van leerlingen wordt verwacht dat ze kennis hebben van alle vijftig vensters. Goed voorbeeld doet volgen, want inmiddels heeft vrijwel elke zichzelf respecterende stad en provincie een eigen canon. Ook bijvoorbeeld de Nederlandse kindertelevisie, de geneeskunde in Nederland, de Bijbel en de Nederlandse literatuur zijn vastgelegd in een eigen canon. Een canon van de meest ingrijpende gebeurtenis van de recente Nederlandse geschiedenis mocht niet ontbreken. Daarom wijdde het Nederlandse Instituut voor Oorlogsdocumentatie ook een canon aan de Duitse bezetting van 1940 tot 1945. De eerste opzet werd gepresenteerd op internet; bezoekers werden aangemoedigd om feedback te geven. Daaruit kwam de definitieve canon voort die nu door uitgeverij Walburg Pers uitgebracht is in boekvorm.

Samensteller van de canon van de Duitse bezetter is David Barnouw (1949). Hij is als onderzoeker en voorlichter werkzaam voor het NIOD en schreef eerder onder meer over Anne Frank, Rost van Tonningen en de Hongerwinter. Alle teksten uit de eerste opzet van de canon zijn door hem compleet herschreven en een stuk uitvoeriger geworden. Wat er precies gedaan is met de bijdragen van bezoekers is niet duidelijk; het eindresultaat komt veel meer over als het werk van één schrijver dan als een collectief project. De samensteller heeft ook veel veranderd aan de onderwerpskeuze van de vijftig vensters. Zo zijn er in de internetversie aparte vensters gewijd aan het persoonsbewijs, de vernietigingskampen, de Canadese bevrijders en Indonesische dwangarbeid. In de definitieve canon worden deze onderwerpen weliswaar nog steeds behandeld, maar niet langer in een apart venster. De meer dan vijf vensters die in de eerste versie besteed waren aan de gebeurtenissen in Nederlands-Indië zijn bijvoorbeeld samengevoegd in twee vensters. In de plaats die daardoor vrijkwam zijn nieuwe vensters toegevoegd over onder andere prins Bernhard, Willem Drees en het drama van Putten.

Uiteraard is de onderwerpskeuze van de vensters voor discussie vatbaar. Zo geniet Drees vooral bekendheid als grondlegger van de verzorgingsstaat na de oorlog en kun je je afvragen of hij wel besproken moet worden in een canon van de bezetting. Diezelfde vraag kan gesteld worden ten aanzien van de vensters die te maken hebben met de gebeurtenissen in Nederlands-Indië, die niet veel met de Duitse bezetting te maken hebben. En waarom een apart venster voor Hannie Schaft en niet voor bijvoorbeeld een ander bekend verzetslid? Iedereen zal zijn eigen voorkeur hebben voor onderwerpen. Barnouw heeft personen geselecteerd die hij symbool vindt staan voor anderen en waarvan het verhaal iets zegt over het grotere geheel. Hij heeft gekozen voor een ruime opzet en beperkt zich niet tot de bezettingsjaren in Nederland, maar beschrijft ook de strijd in Nederlands-Indië en de oorzaken en nasleep van de oorlog, waartoe hij ook de dekolonisatie van Nederlands-Indië rekent. De canon had beter bijvoorbeeld “canon van het Koninkrijk der Nederlanden en de Tweede Wereldoorlog” genoemd kunnen worden, in navolging van het standaardwerk van Loe de Jong. Mogelijk wilde Barnouw die associatie nu juist voorkomen; de canon is namelijk bondig, overzichtelijk en laagdrempelig en dat is het werk van De Jong allemaal niet.

Kijken we na ruim 65 jaar terug naar de oorlog dan is een starre benadering die begint bij 1940 en eindigt bij 1945 niet afdoende. Zowel de processen die de oorlog in gang brachten als de naoorlogse processen die erdoor in gang gezet werden, krijgen in de canon terecht aandacht. De dekolonisatie van Nederlands-Indië staat immers in nauw verband met de oorlog en de rol van Drees in de illegaliteit lag mede aan de basis van zijn latere carrière. De onderwerpskeuze van Barnouw is dus minder willekeurig dan het misschien lijkt. De lezer die kennis neemt van de canon heeft niet alleen een goed beeld van de bezettingsjaren, maar snapt de grotere lijnen en de naoorlogse periode ook beter. De duidelijke schrijfwijze helpt daarbij, net als de vele illustraties die het boek een uitnodigende uitstraling geven. Gezegd moet wel worden dat het boek vooral interessant is voor lezers met nog niet zoveel kennis van de oorlog. De feiten die beschreven worden zijn vrij elementair. Het is bijvoorbeeld geschikt voor toepassing in het onderwijs, waar de Tweede Wereldoorlog voor leerlingen nog altijd tot de verbeelding spreekt. Voor docenten vormt het een uitstekend handvest om hun lessen op af te stemmen en om hun eigen kennis op te halen en aan te vullen. Het biedt de nodige diepgang die in de veel breder opgezette canon van Nederland ontbreekt en vormt daar dus een goede aanvulling op.