Ondergang van HMAS Sydney

HMAS Sydney was een Leander-klasse lichte kruiser van de Royal Australian Navy (RAN). De kiel van de Sydney werd gelegd op de werf van Swan Hunter & Wigham Richardson Ltd. te Wallsend-on-Tyne, Groot Brittannië op 8 juli 1933. De lichte kruiser werd gebouwd in opdracht van de Royal Navy en zou Phaeton gedoopt worden. De Australische regering kocht de in aanbouw zijnde kruiser in 1934. Op 22 september 1934 werd de kruiser te water gelaten en een jaar later, op 24 september 1935, in Australische dienst gesteld als HMAS Sydney ter nagedachtenis van de vorige kruiser met deze naam. HMAS Sydney beschikte over acht 15cm en vier 10cm kanons, twaalf 13mm Vickers en negen 7,7mm Lewis machinegeweren en acht 53cm torpedolanceerbuizen. De vier Admiralty ketels en Parsons geared turbines van de kruiser brachten 70.000 pk op en hierdoor kon HMAS Sydney met haar vier schroeven een maxiamale snelheid behalen van 32,5 knopen.

In mei 1940 werd HMAS Sydney ingedeeld bij de British Mediterranean Fleet voor een periode van acht maanden. In deze tijd bracht de lichte Australische kruiser twee Italiaanse oorlogsschepen tot zinken, nam deel aan kustbombardementen en beschermde geallieerde konvooien die op weg waren naar Malta. Sinds haar terugkeer in Australië, in februari 1941, voerde de kruiser escorte- en patrouillediensten uit in haar thuiswateren.

In oktober 1941 lag HMAS Sydney in Fremantle, West-Australië, wachtend op de komst van het transportschip Zealandia. Dit eveneens Australische schip, dat troepen naar Malakka moest brengen, zou hierbij een stuk door de Sydney worden begeleid. Het werd 11 november alvorens de Zealandia en de Sydney de haven van Fremantle verlieten. Het oorlogsschip escorteerde het troepenschip tot Straat Soenda, tussen de Indonesische eilanden Java en Sumatra, waar haar taak op de 17e overgenomen werd door de lichte Britse kruiser HMS Durban. Daarop seinde de Sydney dat zij de 19e, of mogelijk de 20e, in Fremantle terug zou zijn. Later, in een tweede telegram, liet het schip weten dat het definitief de 20e zou worden. Dit was het laatste bericht dat ooit van de Sydney werd ontvangen.

Toen de Sydney de 23e nog steeds niet in Fremantle was gearriveerd werden Australische vliegtuigen uitgezonden die de gehele dag naar de verdwenen kruiser zochten maar niets vonden. De ernst van de situatie inziend, werden door de Australische marine leiding maatregelen getroffen. De commandant zeemacht (CZM) in Nederlands Oost-Indië, vice-admiraal Helfrich, kreeg het verzoek zuidelijk van Java te zoeken naar de Sydney waarop Hr. Ms. Tromp uitgezonden werd. Nog geen twee uur nadat het sein aan CZM was uitgegaan, meldde de Britse tanker Trocas dat zij, ongeveer 120 mijl westnoordwestelijk van Carnarvon aan de Australische westkust, een reddingsvlot met 25 Duitse marinemensen had opgepikt. Een aantal koopvaardijschepen in de buurt van de door de Trocas opgegeven positie, kreeg opdracht naar overlevenden uit te zien. Tevens werden er vier hulpschepen van de Australische Marine, HMAS Yandra, HMAS Heros, HMAS Olive Cam en HMAS Wyrallah, naar het aangegeven gebied gezonden en opnieuw vliegtuigen ter verkenning uitgestuurd. Daar Hr. Ms. Tromp in het noorden van dit gebied zocht werd er nu over een uitgestrekt gebied naar de lichte kruiser uitgekeken.

Vanaf 24 november werden door vijf schepen nog meer Duitse schipbreukelingen van de Kormoran opgepikt terwijl twee reddingsboten van de Kormoran, met 103 man, kans hadden gezien zelf de Australische kust te bereiken.

Aan de hand van mededelingen van ruim 300 geredde Duitsers, onder wie de commandant, was het mogelijk dat er verslag werd uitgebracht van de gebeurtenissen.

De hulpkruiser Kormoran, of Schiff 41, zoals haar codenaam luidde, was de grootste en snelste Duitse hulpkruiser van de Duitse marine in de Tweede Wereldoorlog. Oorspronkelijk het motorschip Steiermark van de Hamburg-Amerikanische-Paketfahrt AG (HAPAG), werd dit in 1938 gereed gekomen schip van 8.736 ton, in de loop van 1940 omgebouwd tot hulpkruiser. Op 9 oktober van dat jaar werd het schip als zodanig in dienst gesteld door haar commandant Korvettenkapitän Theodor Anton Gunther Detmers. De Duitsers noemde het schip Handelsstörkreuzer of HSK Kormoran.

Het schip was een prachtig voorbeeld van een succesvolle vermomming van vrachtschip naar gevechtsschip, gebruikt door de Kriegsmarine in de Tweede Wereldoorlog. De Kormoran was zwaar bewapend met zes, achter neerklapbare schotten geplaatste, 15 cm kanons, vier 3,7cm kanons, vijf 20mm mitrailleurs, zes 53,3cm torpedolanceerbuizen, 360 mijnen en twee Arado Ar-196 A-1 drijvervliegtuigen. Desondanks was het schip een gewone koopvaardijer zonder bepantsering, vuurleiding of hoge snelheid maar met een groot uithoudingsvermogen. Het succes van dergelijke hulpkruisers, zoals zij door de Duitsers gebruikt werden, hing af van misleiding, moed en verrassing.

Voor de hulpkruiser Kormoran in Australische wateren ging opereren had het schip van 13januari tot 26 september 1941 al vier Griekse vrachtschepen, een Joegoslavisch vrachtschip, drie Britse vrachtschepen, een Australisch vrachtschip en een Britse tanker tot zinken gebracht en een Canadese tanker buitgemaakt. Deze elf schepen vertegenwoordigden gezamenlijk 68.275 ton geallieerde scheepsruimte. De Kormoran was dus een zeer succesvolle raider, zoals de Duitse hulpkruisers door de geallieerden genoemd werden.

Korvettenkapitän Detmers was voornemens mijnen voor Fremantle te leggen toen hij, uit onderschepte, Australische radioseinen, opmaakte dat de zware Engelse kruisers HMS Cornwall en HMS Dorsetshire deze haven juist hadden verlaten om een konvooi te begeleiden. Hij zag daarom af van dit plan maar bleef wel in de wateren voor Australië's westkust. In de namiddag van 19 november 1941 vond onverwachts, op ongeveer 170 mijl ten westen van Shark Bay, aan de Australische westkust, de ontmoeting plaats met HMAS Sydney.

De Sydney, onder bevel van commandant Captain Burnett, vroeg middels vlaggeseinen direct naar de identiteit van de gespotte Duitse raider. Deze wist dat er geen ontkomen meer aan was en commandant Detmers gaf opdracht, ter verwarring, de Nederlandse vlag te hijsen en seinde naar de Sydney: Straat Malakka. Dit was een nieuw schip van de Koninklijke Paketvaart Maatschappij dat in deze wateren aanwezig zou kunnen zijn. Hierop volgde een spel van de Duitsers waarbij zij steeds treuzelden om de juiste gegevens terug naar de Australische kruiser te seinen. De Sydney maakte hierbij de fatale vergissing steeds de Duitse hulpkruiser te blijven naderen zonder het gereed staande Supermarine Walrus drijvervliegtuig te lanceren. Op de wel zeer geringe afstand van 3000 meter gekomen draaide de lichte kruiser naar evenwijdige koers met de Kormoran, hierbij steeds haar vier 15 cm dubbeltorens en de vier bakboordstorpedobuizen dreigend op dit schip gericht houdend.

De onderlinge afstand werd tenslotte verkleind tot 1000 meter. Nu werden aan boord van de Sydney met twee vlaggen de letters i en k geseind, de eerste en de derde letter van de geheime roepnaam van de werkelijke Straat Malakka, die men op de Duitse raider niet kende. Commandant Detmers, die dit sein dus niet kon beantwoorden moest zijn vermomming afwerpen. Het was intussen half zes geworden en de Duitse commandant gaf het bevel: “Fallen Tarnung”!

De daarop volgende gebeurtenissen verliepen razend snel. De Kormoran opende het vuur met haar 15 cm kanons en deze troffen meteen doel. Het daaropvolgende salvo van de Australische kruiser met haar 15 cm kanons was echter te hoog gericht.

Omdat de schepen zo dicht bijelkaar lagen kon de Duitser ook zijn lichtere geschut inzetten. Terwijl de Kormoran met tussenpozen van vijf seconden nog acht 15 cm salvo's afgaf, bestookten haar lichtere batterijen het bovendek, de luchtdoel- en torpedobatterijen en de brug van de lichte kruiser. De beide voorste torens van de Sydney waren blijkbaar snel uitgeschakeld maar uit de achterste torens werden enkele voltreffers op de Kormoran geplaatst waardoor het ketelruim en de transformators van de hoofdmotoren vernield werden terwijl de brandstoftanks in brand vlogen. Intussen had de Kormoran twee torpedo's afgevuurd waarvan er één de ongelukkige Australische kruiser onder de beide voorste torens trof.

Hierop staakte de Sydney het vuren en, van voren diep in het water liggend, liep zij op de vijand in, mogelijk in een poging hem te rammen. In deze ogenblikken vloog de gehele bovenkant van haar tweede geschutstoren door een nieuw salvo van de Duitser over boord. De Sydney stuurde nog vier torpedo's op de vijand af, die allen werden ontweken, alvorens fel brandend af te draaien naar het zuiden en langzaam weg te stomen.

Vanaf de Kormoran kon men het brandende schip in de invallende duisternis volgen. De flikkeringen werden minder en voor middernacht waren zij geheel verdwenen. Ook de Kormoran was er slecht aan toe en Detmers gaf bevel het schip te verlaten. De overlevenden werden opgenomen in 11 reddingsboten. Een rubbervlot met 50 schipbreukelingen sloeg om in de ruwer geworden zee en bijna allen verdronken. Kort na middernacht verliet de Duitse commandant als laatste zijn schip nadat hij springladingen had aangebracht die kort daarna ontploften. Het schip bleef echter drijven tot het vuur de 360 mijnen bereikte en de Kormoran in een geweldige explosie ten onder ging.

Het treffen tussen HMAS Sydney en de Kormoran blijft één van de vreemdste gebeurtenissen uit de Tweede Wereldoorlog. Dat een hulpkruiser, weliswaar uitstekend bewapend, maar in wezen een gewoon koopvaardijschip, er in slaagde een moderne kruiser in een rechtstreeks gevecht te vernietigen, is uniek. Doordat de Sydney te dicht naderde werd de vijand volledig in de kaart gespeeld. Deze kreeg daardoor de kans de eerste, en in dit geval, een keiharde klap uit te delen. Verder blijft het een raadsel waarom de Australische commandant Burnett niet bij het marinehoofdkwartier in Australië heeft geïnformeerd of het Nederlandse vrachtschip Straat Malakka, zich inderdaad in het betreffende zeegebied kon bevinden.

Drie dagen later, toen nog niets bekend was van het lot van de Sydney had in de zuidelijke Atlantische Oceaan een identieke ontmoeting plaats tussen de zware Engelse kruiser HMS Devonshire en de Duitse raider Atlantis. Hierbij lieten de Engelsen zien hoe een dergelijke ontmoeting aangepakt moet worden. Het katapultvliegtuig meldde op 22 november 1941 de aanwezigheid van een verdacht schip. De Atlantis gaf zich uit voor het Nederlandse schip Polyphemus. Ook nu was er getreuzel op het aangeroepen schip met de seinen. De commandant van de Devonshire, Captain Oliver, hield het voor mogelijk dat het schip zich daar kon bevinden en dat men aan boord inderdaad problemen had met de Engelse seinen maar hij nam geen risico. Hij bleef, hoge vaart lopend, op grote afstand en onderzocht per telegraaf of het betreffende schip zich inderdaad in die wateren zou kunnen bevinden. Een uur later kreeg hij het antwoord: “negative, I repeat, negative.” Direct daarop opende de zware kruiser, op ruim 13000 meter, het vuur met de hoofdbatterij van 20,3cm en de Atlantis werd zodanig beschadigd dat zij door haar eigen bemanning tot zinken gebracht moest worden.

Verder is het opvallend dat alle 645 opvarenden van de Sydney omgekomen zijn. Geen enkele overlevende is opgepikt. Dit dramatische en uiterst zeldzame feit droeg er toe bij dat de ondergang van de Sydney zeer veel indruk heeft gemaakt bij alle Australiërs in het algemeen maar bij de betrokken gezinnen in het bijzonder.

De overlevenden van de Kormoran werden gedurende de oorlog in krijgsgevangenschap gehouden in Australië. Zij werden op 27 januari 1947 gerepatrieerd met het stoomschip Orontes. Bij het verlaten van de haven van Melbourne lag aan de steiger tegenover hen….. de Straat Malakka.

De Finding Sydney Foundation kondigde aan dat op 12 maart 2008, gedurende een 3,9 miljoen dollar kostende en door privaat- en overheidsfondsen gesteunde zoekactie, die begin maart gestart was, het wrak van de Kormoran gevonden was.

Op 16 maart werd aangekondigd dat ook het wrak van de Sydney gevonden was, 12 mijl van de Kormoran vandaan op ongeveer 100 mijl ten westen van Steep Point, 26 graden zuiderbreedte en 111 graden oosterlengte op een diepte van 2468 meter. De volgende dag werd door Prime Minister Kevin Rudd geconformeerd dat het wrak inderdaad geïdentificeerd was als dat van de Sydney. Op 3 april werden de eerste onderwaterfoto's van de Sydney en de Kormoran, genomen door een ROV, gepubliceerd.

Het wrak van HMAS Sydney zal beschermd worden onder de uit 1976 stammende Historic Shipswreck Act en behandeld en geëerd worden als een oorlogsgraf.