Adolf Eichmann zag zichzelf als een radertje in een grote machine die slechts bevelen uitvoerde. Filosofe Hannah Arendt omschreef hem in haar boek “Eichmann in Jeruzalem” als een onbeduidende bureaucraat; zijn doorsnee voorkomen toont ons hoe banaal het kwaad kan zijn. Daar staat tegenover dat hij tijdens zijn proces in Israël terecht stond als dé organisator van de Holocaust, verantwoordelijk voor de dood van 6 miljoen Joden. Was Eichmann een pion of een sleutelfiguur? Het is deze vraag die aan bod komt in de Hongaars-Britse speelfilm “Eichmann” waarin een gedramatiseerde weergave wordt gegeven van de verhoren van de in 1960 opgepakte SS’er, gespeeld door Thomas Kretschmann. De verhoren worden afgenomen door de Israëlische kapitein Avner Less, vertolkt door Troy Garity, wiens leven plotsklaps veranderd als hij deze in Israël alom gehate man moet onderwerpen aan een serie van scherpe, maar eerlijke verhoren waarvoor hij zeven maanden de tijd heeft.

Een sobere gevangeniscel is de plek waar het grootste deel van het filmverhaal zich afspeelt. Hier vindt een psychologische strijd plaats tussen de weinig coöperatieve Eichmann en kapitein Less die onder zware druk staat om een bekentenis van hem los te krijgen. Hij wordt daartoe aangespoord door een minister die enerzijds aan de wereld wil tonen dat de prille staat Israël een rechtvaardig proces kan voeren, maar anderzijds rekening heeft te houden met het Israëlische volk dat zint op wraak op deze “vijand van het Joodse volk”. Het rechtvaardige voorkomen van het proces komt in het geding als een journaliste ontdekt dat de vader van Less omgebracht is in Auschwitz; hoe objectief en onpartijdig kan iemand immers zijn als de persoon die hij ondervraagd medeschuldig is aan de moord van zijn vader? Vastbesloten, maar met afkeer voor de ondervraagde, weet Less zich staande te houden, maar niet zonder dat zijn privéleven onder zijn ondankbare werk lijdt.

Eichmann lijkt weinig te merken van de druk waaronder hij verhoord wordt. Zijn zoons zijn het enige waar hij zich werkelijk zorgen om maakt. Enkel in de liefde voor hun kinderen komen beide hoofdpersonen nader tot elkaar. Het is ook het enige waaruit blijkt dat Eichmann een mens met gevoelens is, want verder wordt hij afgebeeld als een gewetenloze moordenaar. Dat komt vooral naar voren in de flashbacks uit de oorlog waarin we onder andere zien hoe hij, in opdracht van een hardvochtige minnares, een Joods baby’tje met een pistoolschot vermoord. Het zou een sleutelscène moeten zijn waarin we Eichmanns ware aard zien, maar het komt bombastisch en onnatuurlijk over. Het is een volkomen uit de lucht gegrepen toevoeging van de filmmakers die ver staat van de historische werkelijkheid. De gewelddadige, machtswellustige, zelfverzekerde macho uit deze film lijkt absoluut niet op de plichtsgetrouwe, saaie ambtenaar zoals hij onder andere beschreven is door Hannah Arendt. Overigens ligt dat niet aan de acteerprestatie van Thomas Kretschmann, want met een andere verhaallijn zou hij ongetwijfeld een geloofwaardige Eichmann kunnen zijn.

Hannah Arendts beeld van Eichmann mag echter niet als standaard gelden, want er is ook veel kritiek op haar werk. Eichmann-biograaf David Cesarani toont bijvoorbeeld aan dat Eichmann wel degelijk gedreven werd door een radicaal antisemitisme, een drijfveer die door Arendt onderschat wordt. Deze film had de visie van Arendt kunnen nuanceren, maar daarentegen heeft men van Eichmann een karikatuur gemaakt. We krijgen hem te zien als een stereotype, moordlustige SS’er die gedreven werd door een perverse zin naar macht. Doordat sommige scènes sterk gedramatiseerd zijn ontstaat geen geloofwaardig beeld. Feiten en fictie zijn moeilijk van elkaar te onderscheiden en de film maakt daardoor weinig duidelijk over de persoon die Eichmann werkelijk was en hoe groot zijn rol bij de Endlösung echt was. Uiteraard is dat in de eerste plaats de taak van historici en hebben filmmakers de vrijheid om de geschiedenis te dramatiseren. Het is echter jammer dat ze wel heel lichtzinnig met deze vrijheid zijn omgesprongen. Daarentegen is het hen wel gelukt een niet onaardig, maar wel eenvoudig, verhaal neer te zetten. De originaliteit van de film zit hem voornamelijk in de rol van Less en de wijze waarop de verhoren hem en zijn privéleven beïnvloeden. Het is tegelijkertijd wel een zwakte dat deze rol en de bijbehorende verhaallijn die van de persoon waarnaar de film genoemd is overschaduwen.