Cees Kooman is historicus en civiel ingenieur die met zijn eerder uitgegeven werk aangetoond heeft over een ruime historische belangstelling en wetenschappelijke achtergrond te beschikken. Als geschiedenisstudent op latere leeftijd schreef hij enige artikelen over het gemeentebestuur van Zaltbommel. De auteur tracht met zijn boek over Zaltbommel tijdens de oorlogsjaren om van een bijzonder chaotische periode een samenhangend verslag te doen.

Het zeer gedetailleerde boek is ingedeeld in drie gescheiden delen waar in het eerste deel wordt uiteengezet hoe het bestuur van een doorsnee plattelands gemeente van iets meer dan 4000 zielen door de bezetter werd beïnvloed en uitgeoefend. In deel II belandt Zaltbommel, dat aan de Waal ligt, in de oorlogszone door operatie Market Garden. Het boek wordt besloten met een ‘slotbeschouwing’ waarin zeer overzichtelijk nog eens wordt samengevat wat de hoofdlijnen van het boek inhouden.

Heel duidelijk wordt in deel I welke dilemma’s een burgemeester op zijn weg vond toen de oorlog van de meidagen in 1940 overging in een bezetting waarbij door een vreemde mogendheid de regelgevende druk zeer geleidelijk werd opgevoerd. Het Duitse burgerlijke bestuur onder de Rijkscommissaris vaardigde steeds meer verordeningen uit, maar handhaafde tevens de bestaande Nederlandse wet- en regelgeving. Veel burgemeesters werden heen en weer geslingerd tussen twee morele keuzes. Óf door aan te blijven de voorschriften en verordeningen van de bezetter zo gunstig mogelijk voor hun burgerij te laten invoeren (of deze zelfs te saboteren). Óf door af te treden de weg vrij te maken voor een door de Duitsers te benoemen NSB burgemeester met alle gevolgen van dien voor bijvoorbeeld de Jodenvervolging en de arbeidsdienst.

In Zaltbommel werd er een burgemeester aangesteld die NSB-er van het eerste uur was en bovendien de functie van kringleider bekleedde in de streek rond het vestingstadje. Daarmee werd het burgermeesters ambt gepolitiseerd. Het bestuurlijk optreden van Boll werd in belangrijke mate gekenmerkt door de ongeveer gelijktijdige invoering van “het leidersbeginsel” ofwel “Führerprinzip”. Hierdoor kreeg de burgemeester het mandaat van een alleenheerser (Führer) in zijn gemeente en verdween de democratische invloed van gemeenteraad en college van B&W geheel. De reactie daarop van de burgers is in dit verder zeer gedetailleerde boek niet weergegeven. Mogelijk is dat deel van de geschiedenis niet voldoende gedocumenteerd.

In deel II wordt verslag gedaan van de bestuurlijke chaos waarin dezelfde gemeente aanbelandde. Toen Zaltbommel door de voornoemde Operatie Market Garden frontgebied werd, kwam het bestuur van de gemeente automatisch in handen van de Duitse militaire bevelhebbers. De rivier de Maas ten zuiden van Zaltbommel vormde de belangrijkste scheiding tussen het bevrijde zuiden van het land en het nog steeds bezette gebied. De bevolking werd tussen september 1944 en januari 1945 verschillende keren geëvacueerd.

In een twintigtal pagina’s worden tot slot de hoofdlijnen uit het boek nog eens weergegeven en chronologisch op een rij gezet hetgeen de hanteerbaarheid van het lijvige boekwerk als naslagwerk ten goede komt.

Samengevat is dit een uitstekend gedocumenteerd boekwerk met een aantal kaarten en foto’s, afbeeldingen van oorspronkelijke documenten, een uitgebreid notenapparaat per hoofdstuk en een lijst van gebruikte afkortingen. Het is een tamelijk lezenswaardig boek waarin vooral in deel II voor inwoners van Zaltbommel en de Bommelerwaard veel herkenbaars wordt toegelicht en uitgebreid gedocumenteerd. De complexe oorlogssituatie van een gemeente onder nationaalsocialistisch bestuur vergt echter wel een bestuurswetenschappelijke belangstelling bij de lezer. Daarom is dit waarschijnlijk geen boek dat een breed publiek zal aanspreken. Voor diegene met belangstelling en gevoel voor het onderwerp is het echter een belangrijke en degelijke bron van informatie.