Vanaf het voorjaar van 1942 werd in concentratiekamp Sachsenhausen gedurende bijna drie jaar in het geheim gewerkt aan een grootscheepse vervalsingsoperatie. De codenaam was Bernhard, vernoemd naar SS-Sturmbannführer Bernhard Krüger, de aanvoerder van de operatie. Onder zijn leiding produceerden de gevangenen van Barak 19 in totaal 8.965.085 valse pondbiljetten met een totale waarde van £132.610.945,00. Door dit geld in omloop te brengen trachtten de nazi’s de Britse economie te verstoren. De voornamelijk Joodse gevangenen die hieraan meewerkten hadden weinig keus; hun expertise op grafisch gebied betekende een uitstel van executie, want als ze weigerden werden ze vergast. Over deze operatie schreef journalist Lawrence Malkin het boek “Krueger’s Men – The Secret Nazi Counterfeit Plot and the Prisoners of Block 19”. De Nederlandstalige vertaling, met als titel “Monstervervalsing”, verscheen tegelijk met de Duitse speelfilm “Der Fälscher”. Deze film vertelt het verhaal van Salomon Sorowitsch, een meestervervalser die meewerkte aan operatie Bernhard.

Voordat hij de werkzaamheden in Barak 19 beschrijft, gaat Malkin eerst uitgebeid in op operatie Andreas, een eerdere (mislukte) vervalsingsoperatie van de nazi’s waarbij de Luftwaffe boven Engeland vervalste bankbiljetten had moeten verspreiden. Deze operatie faalde hoofdzakelijk door de chaotische organisatiestructuur; de leiders wisselden voortdurend en er werd niet voldoende geluisterd naar de technici. Malkin vertelt vervolgens hoe er zowel in Groot-Brittannië als in de Verenigde Staten werd gereageerd toen men lucht kreeg van de vervalsingsplannen van de nazi’s. In beide landen werd overwogen om als tegenreactie vervalste marken boven Duitsland af te werpen, maar dit plan werd niet uitgevoerd vanwege morele en praktische bezwaren. De kosten zouden enorm zijn en de hele operatie zou falen wanneer de Duitsers met een nieuwe serie bankbiljetten kwamen. Dergelijke rationele overwegingen die aansloten bij de democratieën van beide landen speelden binnen de dictatuur van nazi-Duitsland geen enkele rol.

Uiteindelijk komt dan operatie Bernhard aan bod. Nadat we zijn voorgesteld aan Bernhard Krüger wordt beschreven hoe hij zijn vervalsingsteam bijeen bracht. Van de herfst van 1942 tot de herfst van 1944 stelde hij een ploeg samen van in totaal 140 gevangenen, afkomstig uit vijftien landen met 55 verschillende beroepen. Zij slaagden er in Britse ponden te vervalsen, maar aan het maken van Amerikaanse dollars kwamen ze niet toe. Niet lang nadat ze eind februari 1945 de opdracht kregen om een miljoen valse dollars te produceren, werden ze geëvacueerd naar Oostenrijk. Daar verbleven ze, zonder dat ze nog vals geld produceerden, totdat operatie Bernhard in april beëindigd werd. De voorraden aan vals geld werden verbrand en een ander deel kwam terecht op de bodem van de Toplitzsee in Oostenrijk.

Malkin beschrijft niet alleen hoe er in Barak 19 een bijdrage geleverd werd aan operatie Bernhard, maar ook hoe het geld witgewassen werd door nazi-agenten. De valse ponden werden namelijk niet, zoals bij operatie Andreas de bedoeling was geweest, verspreid boven Engeland, maar in omloop gebracht in door Duitsland bezet gebied en in neutrale landen. Het geld werd onder meer gebruikt voor het uitbetalen van spionnen en het verkrijgen van grondstoffen, goud en wapens. De instorting van de Britse economie heeft men niet kunnen bewerkstelligen, maar tot ver na de oorlog ondervonden de Britse banken problemen door de in omloop gebrachte valse ponden. Het vertrouwen in de pond was geschaad, net als het imago van de Britse bank, en daarom werd er door de Britten vijftig jaar lang gezwegen over operatie Bernhard.

Malkin is er met dit boek in geslaagd om veel op te helderen over deze operatie, maar gaat even uitgebreid in op de achtergronden. Dat hij zo’n uitgebreid beeld heeft willen geven, gaat echter deels ten koste van de duidelijkheid van zijn verhaal. Hij wil heel veel informatie met ons delen en gebruikt daarvoor niet alleen voetnoten en een notenlijst, maar hij voegt ook vaak randinformatie tussen haakjes toe aan zijn tekst. Dat komt de leesbaarheid niet ten goede.

De onduidelijkheid wordt versterkt door het ontbreken van een inleiding waarin de auteur had kunnen uitleggen wat we in de volgende hoofdstukken kunnen verwachten. Nu worden we meteen geconfronteerd met een viertal hoofdstukken vol financiële, technische en politieke informatie zonder dat operatie Bernhard ter sprake komt, terwijl dat wel het eigenlijke onderwerp van het boek is. Ook beginnen de meeste hoofdstukken zonder duidelijke inleiding en ontbreekt vaak ook een concluderende afsluiting, zodat de rode draad moeilijk te volgen is en het lastig is om hoofd- en bijzaken van elkaar te onderscheiden. De reacties van de Britten en Amerikanen op operatie Andreas zijn bijvoorbeeld eigenlijk slechts bijzaken, terwijl er wel twee aparte hoofdstukken aan worden besteed.

Ondanks deze kritische opmerkingen over de duidelijkheid en leesbaarheid van dit boek, is de beschrijving van operatie Bernhard zeker niet oninteressant. Weliswaar was het in de nazi-concentratiekampen geen uitzondering om gespecialiseerde gevangenen in leven te houden met een bepaald doel, maar desondanks is het vrij bijzonder dat dit tijdens deze vervalsingsoperatie zo lang werd volgehouden en dat de gevangenen zelfs de oorlog overleefden. De schrijver wijst ons er op dat we Krüger niet mogen zien als een Oskar Schindler, maar desondanks was de overleving van de gevangenen geheel aan hem te danken. Hij respecteerde zijn gevangenen, sprak hen aan met het beleefde ‘Sie’ en stond hen toe om muzikale avondjes te organiseren. Wat zeker meegespeeld heeft is dat de verstandige Krüger wist dat hij zelf niet naar het Oostfront gestuurd zou worden als hij ervoor zorgde dat zijn gevangenen aan het werk bleven en er goede resultaten behaald werden. Dat was dus voor hem een heel goede reden om zijn dwangarbeiders tevreden en in leven te houden.

Interessant zijn ook de door Malkin beschreven verzetacties in Barak 19, zoals het geval van de gevangene die zogenaamd penselen van marterhaar nodig had. Krüger stemde erin toe dat deze penselen opgestuurd moesten worden, waarmee de tijdsduur van de operatie – en bovenal de levensduur van de gevangenen – weer enkele dagen werd gerekt. Boeiend is ook het laatste hoofdstuk waarin we lezen hoe de operatie opeens werd afgebroken en hoe de gevangenen overleefden in deze laatste chaotische weken van de oorlog. Pluspunten zijn ook het register, de foto’s en de uitgebreide noten- en bronnenlijst waaruit blijkt dat Malkin zijn boek prima onderbouwd heeft.

Dankzij de boeiende informatie over operatie Bernhard en de goede onderbouwing van feiten is dit boek het lezen zeker waard, mits je echter specifieke interesse hebt in deze of andere vervalsingsoperaties tijdens de oorlog of als je na het zien van “Der Fälscher” behoefte hebt aan meer informatie. Ondanks het interessante onderwerp dat vol lijkt te zitten met elementen uit een goede thriller, is het een stuk minder aantrekkelijk voor de gemiddelde lezer die vooral een meeslepend, spannend boek verwacht, want dat is “Monstervervalsing” niet. Dat is jammer, want het veelbelovende verhaal had een stuk leesbaarder en duidelijker geschreven kunnen zijn.