Mitsubishi Ki-21

De legerbommenwerper Mitsubishi Ki-21, door de Geallieerden "Sally" genoemd, kwam eind zomer 1938 in dienst bij de Japanse legerluchtmacht. Verspreid over diverse typen deed het toestel dienst in China, Mantsjoerije, het Verre Oosten en de Zuidelijke Pacific bij luchtmachten van Japan, Mantsjoerije en Thailand. Vanuit de Ki-21 werd een transportvliegtuig, Mitsubishi Ki-57, ontwikkeld. Ki-21 toestellen die uit de bommenwerperrol werden teruggetrokken werden eveneens verbouwd tot transportvliegtuigen, waarvan een deel als civiele transportvliegtuigen onder de aanduiding Mitsubishi MC-21.

Bron: Wilco Vermeer collection

De Mitsubishi K-21 en haar transportversie Ki-57 waren tijdens de Tweede Wereldoorlog respectievelijk de beste beschikbare zware bommenwerper en het meest gebruikte transportvliegtuig bij de Japanse legerluchtmacht. Bij het ontwerp was men uitgegaan van de wens voor hoge snelheid en een groot bereik. Het gevolg hiervan was het opofferen van bescherming en ladingscapaciteiten. Het moest een tweemotorig toestel worden dat een snelheid van 400 km/u moest kunnen bereiken.

Ki-57-IIb (Ki-57 Otsu) Bron: Wilco Vermeer collection

In februari 1936 werden de specificaties uitgevaardigd voor een vervanger van de Mitsubishi Ki-20 en Mitsubishi Ki-1 bommenwerpers. Mitsubishi nam de opdracht aan en begon aan de ontwikkeling met een team onder leiding van Nagata en Ozawa. Een andere mededinger was Nakajima met de Ki-19. De keuze viel uiteindelijk op Mitsubishi. Men kwam met een geheel metalen ontwerp, uitgerust met linnen overtrokken roeren, een ovale romp en twee motoren. Er werden vijf prototypen gebouwd. De eerste vlucht vond plaats op 18 december 1936, waarbij de aandrijving werd geleverd door twee Kinsei Ha-6 motoren met een vermogen van 825 pk elk. Er werden verbeteringen aangebracht aan het schootsveld van het boordgeschut en uiteindelijk werden twee Nakajima Ha-5 motoren als aandrijving gekozen.^[1][2]

Begin 1939 verzocht de Japanse burgerluchtvaartmaatschappij Nippon Koku aan Mitsubishi om een transportvliegtuig te ontwikkelen uit de Ki-21 bommenwerper. Het ontwerp dat hieruit ontstond kreeg ook de nodige aandacht van de landmacht- en marinestaf. Zo ontstonden een burgertransportvliegtuig (MC-20) en een militair transportvliegtuig (Ki-57/L4M1). Het eerste prototype was in augustus 1940 klaar. Het had de vleugels, het staartdeel, de cockpit, het landingsgestel en de motoren overgenomen van de Ki-21, maar had een nieuwe rompvorm gekregen waarin 11 passagiers konden plaatsnemen in twee rijen met een middengangpad. De vleugels waren laag in de romp geplaatst in plaats van midden in de romp zoals bij de bommenwerper.

De Mitsubishi Ki-57, uit de Ki-21 ontwikkeld transportvliegtuig Bron: Wilco Vermeer collection

De Mitsubishi Ki-21 deed dienst bij de Japanse Legerluchtmacht. De van het type afgeleide Mitsubishi L4M1 (maritieme variant Mitsubishi Ki-57) deed ook dienst bij de Japanse Keizerlijke Marine. De Ki-21 deed voorts dienst bij de Keizerlijke Luchtmacht van Mantsjoerije (6 toestellen) en bij de Koninklijke Thaise Luchtmacht (negen Ki-21-I Nagoya toestellen). Een aantal in voormalig Nederlands-Indië achtergebleven toestellen werden na de oorlog in dienst genomen door Indonesië. Ook zou aan direct na het einde van de Tweede Wereldoorlog een toestel zijn gebruikt door het No. 18 (NEI) Squadron ten behoeve van de RAPWI ("Rescue of Allied prisoners of War and Internees").^[3]

De Mitsubishi Ki-21, of Leger Type 97 Zware bommenwerper (Kyünana-shiki jübakugekiki) zou één van de belangrijkste bommenwerpers van de Japanse legerluchtmacht tijdens de Tweede Wereldoorlog worden. Het toestel werd door de Geallieerden aangeduid als "Sally" of "Gwen". De bommenwerper nam deel aan de strijd in de 2e Chinees-Japanse oorlog, Maleisië, Birma, Nederlands-Indië, Nieuw Guinea, China, India en Noord Australië.

De Japanse Legerluchtmacht bracht in 1936 de specificaties uit voor een zware bommenwerper als opvolger van de nog volop in gebruik zijnde Mitsubishi Ki-1 en Mitsubishi Ki-20. Het diende een toestel te worden met ten minste vier bemanningsleden, een snelheid van 400 km/u kunnen behalen met een vliegduur van ten minste vijf uur en een bommenlast van minstens 750 kg. Aan Mitsubishi en Nakajima werd verzocht elk om twee prototypen te produceren. Nakajima kwam met het ontwerp voor de Nakajima Ki-19 en Mitsubishi de Ki-21.^[4]

1e prototype Bron: Public Domain (onbekend)

Het ontwerp van Mitsubishi was een middendekker met intrekbaar landingsgestel en twee radiaal motoren. Het eerste prototype vloog op 18 december 1936. Later in diezelfde maand volgde het tweede prototype dat verschilde van het eerste doordat de rugkoepel zoals deze op het eerste prototype was toegepast, was vervangen door een langwerpige cockpit over een groot deel van de rug van het toestel. De prestaties van de Ki-19 en de Ki-21 ontliepen elkaar maar weinig. Beide typen hadden voor- en nadelen. Het Mitsubishi toestel had betere prestaties maar het Nakajima toestel voldeed beter als bommenwerper. Van beide bedrijven werden nog eens twee prototypen gevraagd waarbij gevraagd werd de nodige verbeteringen aan te brengen.^[5][6]

2e prototype Bron: Public Domain (onbekend)

Mitsubishi diende hierbij de eigen motoren (825 pk (615 kW) Mitsubishi Ha-6 motoren te vervangen door Nakajima Ha-5 motoren en Nakajima moest het omgekeerde doen. Mitsubishi herontwerpte het neusgedeelte zodat deze meer overeen kwam met dat van de Ki-19. Tevens werd het staartgedeelte van de Ki-21 herzien. De nieuwe prototypen bleken nu veel beter te presteren dan die van Nakajima.

3e prototype Bron: Public Domain (onbekend)

Uiteindelijk zouden acht prototypen de revue passeren, waarbij met het vierde tot en met het achtste prototype vooral werd geëxperimenteerd met de bewapening. Mitsubishi kreeg opdracht het toestel vanaf november 1937 te gaan produceren. De eerste productietoestellen werden in augustus 1938 operationeel. Tot de productie eindigde in september 1944, werden van alle varianten 2.064 toestellen gebouwd, 1.713 door Mitsubishi en 351 door Nakajima.^[7]

Ki-21-Ia Bron: Public Domain (onbekend)

De direct van de prototypes afgeleide productietoestellen kwamen als Ki-21-Ia uit de fabriek in de zomer van 1938. De door het leger als Leger type 97 Zware Bommenwerper Model 1a aangemerkte toestellen werden aangedreven door twee Nakajima Ha-5 motoren van 950 pk. De eerste oorlogservaringen met dit toestel werden opgedaan in China en het bleek al snel dat vooral de verdedigende bewapening tekortschoot.^[8]

De Ki-21-Ia werd volop ingezet tijdens de 2e Chinees-Japanse oorlog. In de herfst van 1938 werden de toestellen geïntroduceerd bij de 60 Sentai. De toestellen waren succesvol door het grote bereik en de betrouwbaarheid. In de zomer van 1939 werden ook de 58 Sentai en de 61 Sentai er mee uitgerust. Desondanks waren de verliezen groot. Met name het ontbreken van zelfdichtende brandstoftanks en gebrek aan bepantsering zorgde voor de verliezen.

Ki-21-Ia, Hamamatsu Vliegschool Bron: Public Domain (onbekend)

Na aflevering van 143 toestellen als Ki-21-Ia tussen maart 1938 en 1939 werden 120 exemplaren geproduceerd als Ki-21-Ib. Deze konden een grotere bommenlast meevoeren en hadden twee extra mitrailleurs, een 7,7mm Type 89 mitrailleur in de staart en eenzelfde in de romp, die aan één van beide zijkanten kon worden gemonteerd. De brandstoftanks werden beter beschermd door toepassing van rubber matten.^[9]

In 1940 werden totaal nog eens 160 exemplaren van het type Ki-21-Ic gebouwd met een grotere brandstofcapaciteit en nog een extra 7,7mm mitrailleur. Het toestel had nu een mitrailleur aan beide zijkanten extra. Omdat de extra brandstoftank een deel van het bommenruim in beslag nam werden onder de romp bevestigingspunten aangebracht voor het meedragen van externe bommen.^[10]

Buiten de 423 door Mitsubishi geproduceerde Ki-21-I toestellen, werden er ook bij Nakajima nog eens 350 gebouwd, waarmee het totaal op 773 kwam te staan. Het toestel kreeg de geallieerde code naam "Sally" toegewezen. Het heeft dienst gedaan in de oorlog tegen de Sovjettroepen in Mantsjoerije en de Chinezen. Nadat de Ki-21-I toestellen in de operationele dienst werden vervangen door de verbeterde Ki-21-II's, werden de oude toestellen omgebouwd tot lestoestel, vrachttoestel en er werd zelfs een aantal verbouwd tot passagierstoestel als Mitsubishi MC-21.

Ki-21-IIa Bron: Public Domain (onbekend)

Tussen december 1940 en september 1944 werden 1258 toestellen gebouwd met een verbeterde aandrijving. 590 Exemplaren waren van het standaardtype de Ki-21-IIa, terwijl er 668 exemplaren waren voorzien van een rugkoepel met een 12,7 mm Type 1 mitrailleur en een vergrote brandstofcapaciteit als Ki-21-IIb. De Ki-21-II is in de gehele Pacific ingezet. Een volgende versie, de Ki-21-III, werd niet ontwikkeld omdat ondertussen een beter ontwerp, de Ki-67, klaar was. Naast Japan heeft de onder Japanse controle staande Thaise luchtmacht negen Ki-21-II toestellen gehad.^[11]

Ki-21-IIb Bron: Public Domain (onbekend)

Het ontwerp van de Ki-21 werd gebruikt voor de ontwikkeling van een militair transportvliegtuig, de Mitsubishi Ki-57. Uit dit type werd eveneens een civiel transportvliegtuig ontwikkeld, de Mitsubishi MC-20. De Mitsubishi Ki-21 toestellen die niet meer voor militaire dienst gebruikt werden, werden in een aantal gevallen eveneens verbouwd tot civiele transportvliegtuigen met de aanduiding Mitsubishi MC-21.

MC-21-I (J-BFOW) Bron: Wilco Vermeer collection

Toen de Ki-21-II in gebruik werd genomen, werden de Ki-21-I toestellen van de frontlinie teruggetrokken. Diverse toestellen werden gebruikt voor opleidingen. Een deel werd echter verbouwd tot civiel transporttoestel onder de aanduiding Mitsubishi MC-21-I. De transporttoestellen kwamen in dienst van de Dai Nippon Koku KK.

MC-21-II (J-BMOO) Bron: Wilco Vermeer collection

Toen ook diverse Ki-21-II werden teruggetrokken van de frontlinie werden eveneens een aantal toestellen verbouwd tot civiele transportvliegtuigen voor de Dai Nippon Koku KK. Deze werden aangeduid als Mitsubishi MC-21-II.

Noten

1. Bishop, 1998, pag. 311
2. Frederiksen, 2001, pag. 234
3. Luchtvaartkennis 2008-3
4. Francillon, 1979, pag. 155-156
5. Francillon, 1979, pag. 156
6. Bishop, 1998, pag. 311
7. Francillon, 1979, pag. 164
8. Bishop, 1998, pag. 311
9. Bishop, 1998, pag. 311
10. Bishop, 1998, pag. 311
11. Bishop, 1998, pag. 311