Volgens Barbara Stimler, een Pools-Joodse overlevende van de Holocaust, “kun je de Holocaust niet begrijpen, tenzij je hem hebt meegemaakt, ook Joden niet.” Het is vanuit een veilig huis in een democratisch en vrij land inderdaad ontzettend moeilijk om je voor te stellen hoe ongeveer zestig jaar geleden miljoenen onschuldige mensen op brute wijze vermoord werden, enkel vanwege hun Joodse identiteit. De wanhoop, de pijn en het verdriet van deze mensen zijn voor ons tegenwoordig onvoorstelbaar. Voor overlevenden van de Holocaust is het enorm moeilijk om deze gevoelens onder woorden te brengen, want “hoe kun je nou omschrijven hoe het is om te sterven aan honger en uitputting?”, zoals Holocaustoverlevende Halina Kahn zich afvraagt. Desondanks hebben vele duizenden mensen die deze afschuwelijke geschiedenis overleefden, getuigd over hun ervaringen. Velen van hen spraken met hun kinderen en kleinkinderen, gaven lezingen of schreven een boek. Enkele honderden legden hun getuigenis af voor het geluidsarchief van het Britse Imperial War Museum.

Voor het boek “Vergeten stemmen van de Holocaust” (“Een unieke geschiedenis in de woorden van de mannen en vrouwen die het overleefden”) selecteerde Lyn Smith ruim honderd getuigenissen uit dit geluidsarchief, aangevuld met enkele opnamen van het United States Holocaust Memorial Museum in Washington. Niet alleen de ervaringen van de (Joodse) vervolgden worden weergegeven, maar ook die van mensen die op andere wijze getuige waren, zoals Duitse burgers en de bevrijders van de concentratiekampen. Alle getuigenissen zijn op chronologische wijze in dit boek verwerkt. Het boek begint met getuigenissen van de periode 1933 tot 1936 en eindigt met getuigenissen die betrekking hebben op de ervaringen van Holocaustoverlevenden na de oorlog.

Een minder bekend onderwerp dat tussendoor aan bod komt, is de Kindertransporten. Voor het aanbreken uitbreken van de oorlog werden 10.000 Duits-Joodse kinderen overgebracht naar Groot-Brittannië waar ze tijdelijk werden ondergebracht bij een pleeggezin. Ze groeiden op als Britse kinderen en slechts enkelen werden na de oorlog weer herenigd met hun ouders. De meeste kinderen hadden echter hun ouders verloren. Lyn Smith ondervroeg hen op volwassen leeftijd en verwerkte in dit boek meerdere van hun getuigenissen over de periode voor, tijdens en na de oorlog.

Het is weliswaar onmogelijk om de Holocaust volledig te begrijpen en het leed van de slachtoffers te kunnen voelen, maar desondanks geven de getuigenissen in dit boek een uiterst aangrijpende kijk hierop. Niet alleen is er aandacht voor alle ellende, maar ook voor moed en naastenliefde. Zo is er het verhaal van de Jodin Lila Stern-Pohlmann die ondergedoken zat bij een Duitse vrouw die werkte voor de nazi-administratie in Lwów (Polen). Deze Duitse heldin waagde hiermee haar leven, omdat ze woonde in een wijk die speciaal aangewezen was voor hoge SS- en Gestapo-officieren. Het gevaar waarin zij verkeerde was zelfs nog groter, want haar minnaar was een SS’er. Een ander aangrijpend verhaal dat opvalt binnen alle ellende is dat van de Pools-Joodse jongeman Stanley Faull. Samen met drie andere Joodse jongens werd hij uit concentratiekamp Buchenwald gehaald door een gepensioneerde generaal uit de Eerste Wereldoorlog, ondanks dat de bewakers hiertegen protesteerden en aangaven dat de generaal beter Duitse politieke gevangenen kon uitnodigen. “Hij nam [de vier Joodse jongens] mee naar een prachtig, heel ouderwets huis. Op de brede schoorsteenmantel stonden drie foto’s van mannen van de Luftwaffe, zijn drie zoons, met zwarte linten. Zijn vrouw huilde. Zij verklaarde [aan de kampgevangenen] dat ze alledrie aan het Russische front waren gesneuveld.”

Heel veel indruk maken ook de getuigenissen die betrekking hebben op de ervaringen en gevoelens van Holocaustoverlevenden na de oorlog. Anne Karpf vertelt bijvoorbeeld over een ervaring van haar moeder tijdens een cocktailparty toen aan haar gevraagd werd: “Wat is dat op je arm? Is dat je telefoonnummer?” Haar moeder zei: “Ja, dat is het telefoonnummer van Auschwitz.” Een andere aangrijpende ervaring is die van Edit Baneth, een Tsjechisch-Joodse overlevende van de Holocaust. Zij vindt het ongelooflijk dat er tegenwoordig mensen zijn die niet geloven dat er zes miljoen mensen zijn vermoord en getuigt hierover als volgt: “Waar zijn al die Joden dan die in die Europese landen woonden? Dat is wat de overlevenden gemeen hebben: ze zullen je allemaal vertellen dat als er getrouwd wordt of er wordt bar mitswa gevierd, het gat akelig zichtbaar wordt.”

Mooi is ook om te lezen hoe sommige Holocaustoverlevenden hun haat jegens Duitsers kwijtraakten, zoals Hedy Epstein. “[…] Begin mei 1970 werd het openbaar bekend dat de Verenigde Staten als onderdeel van de Vietnamoorlog – waar ik van meet af aan tegen was – Cambodja had bestookt met een bommentapijt. Ik werd woest, dat wij dat deden, en ik protesteerde ertegen. En plotseling maakte dat iets los, over oceanen en jaren heen, en ik dacht: Als de Duitsers gedaan hadden wat ik nu doe, marcheren en protesteren, telegrammen sturen aan mijn president en aan de volksvertegenwoordigers, als de Duitsers dat hadden gedaan, dan zouden ze in een concentratiekamp zijn beland, zwaar gestraft zijn, hun leven hebben verloren, hoe kan ik een heel volk veroordelen voor het feit dat het niet uit louter helden heeft bestaan? Zou ik zo’n heldin zijn geweest als het om mijn leven ging, als het om het leven ging van mijn familie? En plotseling viel die haat weg die ik veel te lang bij me had gedragen.”

Bovenstaande is slechts een zeer kleine selectie van mooie en indrukwekkende fragmenten uit dit boek. Herhaaldelijk heb je de neiging om bepaalde teksten die je raken over te brengen aan andere geďnteresseerden. Wat opvalt is hoe enorm verschillend de ervaringen van Holocaustslachtoffers zijn en hoe uniek de verwerking daarvan bij ieder individu is. Verwacht in dit boek geen monotone opsomming van zuiver naargeestige en afschuwelijke verhalen, maar een afwisselende en aangrijpende compilatie van verhalen met elk een eigen karakter.

Het lezen van “Vergeten stemmen van de Holocaust” is een poging om de Holocaust beter te begrijpen en om hiervan van te leren. Tevens draagt dit boek eraan bij dat we deze ellendige periode niet vergeten en beseffen hoe respectloos en afschuwelijk het is om de Holocaust te ontkennen of te bagatelliseren. “Dit is iets wat in de twintigste eeuw niet had moeten gebeuren: het was volstrekt systematische moord,” zoals Halina Kahn, een Pools-Joodse overlevende van de Holocaust, ons vertelt in dit boek.