In augustus 1938 werd in Oostenrijk het concentratiekamp Mauthausen in gebruik genomen. Gedurende bijna zeven jaar werden hier gevangenen van de nazi’s onder erbarmelijke omstandigheden opgesloten. Ondanks dat Mauthausen geen vernietigingskamp was, zoals Auschwitz, vonden tienduizenden gevangenen, waaronder politieke tegenstanders, homoseksuelen en ‘asocialen’, hier de dood. Tegenwoordig wordt het gewezen concentratiekamp druk bezocht door scholieren op excursie en toeristen van over de hele wereld. Terwijl de gevangenen ruim zestig jaar geleden nog te voet naar het concentratiekamp moesten marcheren, rijden touringcars nu af en aan met mensen die het kamp willen bezoeken. In de barakken zijn expositieruimtes ingericht en onder begeleiding van gidsen blijft er voor de bezoekers vrijwel geen ruimte gesloten. In de crematoriumruimte kunnen vakantiekiekjes gemaakt worden en in plaats van het gegil en geschreeuw van mensen in doodsangst, hoort men in de gaskamer nu slechts nog de stem van de gids en het geschokte of verontwaardigde gemompel van bezoekers. Hoe luguber de geschiedenis van het kamp ook is, KZ Mauthausen is een toeristische trekpleister geworden.

Regisseur Rex Bloomstein geeft in "KZ" een beeld van het tegenwoordige reilen en zeilen in het voormalige concentratiekamp Mauthausen. We zien hoe schoolkinderen, normaal gesproken misschien rumoerig en ongeïnteresseerd, na enkele woorden van de gids aan zijn lippen zijn gekluisterd. De leerlingen zijn geschokt door de huiveringwekkende details die door hun gids emotieloos opgesomd worden en verontwaardigd over datgene wat hier plaatsgevonden heeft. Sommigen wordt dit allemaal teveel. Hun verontwaardiging gaat niet enkel uit naar het verleden, maar ook naar het heden, want wat hebben we nu eigenlijk geleerd van Mauthausen? Volgens één van de toeristen die we volgen in "KZ" niet veel, zoals blijkt uit de woorden die hij achterlaat in het gastenboek: "Hey, Sons of Israel are you not ashamed of the suffering you now impose on Palestinians and Kurds?" Zijn dochtertje sluit haar vaders verbolgen en misplaatste boodschap af met een krachtig woord: "Peace!" Zij heeft de juiste les getrokken tijdens haar bezoek aan Mauthausen.

In "KZ" wordt niet alleen een beeld gegeven van de hedendaagse gang van zaken in het voormalige kamp, maar komt ook het tegenwoordige dagelijkse leven buiten de kampmuren aan bod. Hoe is het om te wonen in de omgeving van een plek met zo’n afschuwelijke geschiedenis? Een jong echtpaar dat woont in één van de woningen waar eens een kampbewaker met zijn gezin woonde, ondervindt daar geen enkele hinder van. Hun vrienden maakten in het begin zelfs geintjes over de geschiedenis van het huis: wat zouden ze opgraven tijdens de bouwwerkzaamheden en kon een huis van een SS’er wel zonder gas verwarmd worden? Een oudere vrouw weet zich te herinneren dat ze tijdens een vakantie in Israël van haar reisleider haar woonplaats niet mocht noemen, zeker niet toen ze in het Yad Vashem museum de naam van ‘haar’ Mauthausen ingekerfd op de vloer aantrof. Maar terwijl Mauthausen bij de één direct de herinnering oproept aan de ellendige periode uit het verleden, lijken anderen zich hier nauwelijks nog van bewust. In een bierhal nabij het kamp wordt er volop cider gedronken en gefeest door in lederhosen geklede Oostenrijkers. Ergens langs de weg staat een groot bord: "McDonald’s Mauthausen". In Mauthausen is het gewone leven, net als overal op de wereld, na de oorlog gewoon doorgegaan.

Naast gidsen, toeristen, scholieren en omwonenden, komen in "KZ" ook enkele ooggetuigen aan het woord. Geen oud-kampbewakers of voormalige gevangenen, maar de oudere bewoners van Mauthausen die in hun jeugd het concentratiekamp van nabij meemaakten. Mooie en nare herinneringen zijn nauw met elkaar vervlochten. Een bejaarde vrouw vertelt hoe ze haar man, een kampbewaker, ontmoette. Haar trouwerij in het kamp was prachtig. Vele jonge meisjes in Mauthausen werden verliefd op zo’n stoere SS’er: met 700 manschappen was er keus genoeg. Een andere vrouw heeft heel wat minder mooie herinneringen aan het concentratiekamp. Zij herinnert zich vooral de stank van het crematorium in het concentratiekamp en hoe stapels lijken afgevoerd werden om elders verbrand te worden. "Ich habe es nicht gewusst", zul je uit haar mond niet horen.

Het meest interessante aan "KZ" is dat de nadruk ligt op de wijze waarop er tegenwoordig omgegaan wordt met de geschiedenis. Daarin verschilt deze documentaire van "Shoah" uit 1985, waarin Claude Lanzmann ooggetuigen van de holocaust interviewt en juist het verleden benadrukt. Toch zijn er veel overeenkomsten tussen beide documentaires, want net als Lanzmann wisselt Bloomstein zijn interviews af met beelden van de omgeving en het landschap. Net als in "Shoah" komen in "KZ" ook veel verschillende mensen aan het woord en bekijken we het hoofdthema daardoor vanuit verschillende perspectieven. Toch is "KZ" zeker geen slap aftreksel van "Shoah", want daarvoor verschillen de thema’s te zeer. In beide documentaires worden we geconfronteerd met een afschuwelijk verleden, maar het maakt veel verschil of we dit verleden bekijken vanuit de ogen van mensen waarmee we ons kunnen identificeren, zoals de scholieren en toeristen in "KZ", of de ooggetuigen van de holocaust in "Shoah" waarmee we ons nauwelijks verbonden voelen. "KZ" is daardoor gemakkelijk te begrijpen voor de gemiddelde kijker, terwijl "Shoah" veel meer een historisch document is voor de geïnteresseerde.

Bloomsteins "KZ" is een documentaire vanuit bijzonder perspectief die goed te volgen is voor iedere kijker. Terwijl de één zich vooral zal interesseren in de historische uitleg van de gidsen over het concentratiekamp Mauthausen, zal de ander juist geboeid zijn door de interviews met omwonenden van het kamp uit het heden en verleden. Wat veel mensen zal fascineren is het verbijsterende alledaagse karakter van het tegenwoordige Mauthausen dat door Bloomstein geportretteerd wordt. Maar hoe alledaags de toeristische attractie het concentratiekamp in Mauthausen ook lijkt: we mogen nooit het verschrikkelijke verleden van dit kamp vergeten. Waar nu vakantiekiekjes gemaakt worden, mensen genieten van de mooie omgeving en anderen cider drinken en dansen, overheerste gedurende de periode 1938 - 1945 de dood. In "KZ" wordt dat soms op subtiele wijze, maar vaker op zeer confronterende wijze benadrukt. Het leven gaat door, maar nooit en te nimmer mogen we vergeten tot welke afschuwelijke misdaden de mens in staat is.