Het volgende verhaal is een ooggetuigenverslag van de tragedie op Texel. Dit is een redelijk onbekende opstand van op het eiland gelegerde Georgiërs tegen de Duitsers tussen 6 en 26 april 1945.

Deze brief is geschreven door een familielid van mijn opa en ik heb niets veranderd aan de brief alleen de hedendaagse spelling gebruikt.

De tijdens gevechten tussen Georgiërs en Duitsers beschadigde vuurtoren van De Cocksdorp op Texel. Bron: Nationaal Archief

Den Burg, 10 mei 1945

Beste Catrien en Oma,

Vijf lange en bange jaren is het geleden dat ons land in de vroege morgen van de 10e mei verraderlijk overvallen werd door de Duitsers, op het ogenblik is geheel Texel reeds enige dagen in blije verwachting van de aankomst van onze bevrijders. Wij kunnen de Canadezen elk ogenblik verwachten. Nagenoeg van alle gebouwen waait al dagenlang onze driekleur en daarnaast het oranje, als symbool van onze bevrijding, van een feeststemming in den eigenlijke betekenis van het woord is hier geen sprake na hetgeen er hier op de zesde april en daar opvolgende dagen is voorgevallen. Was het vrijdag 29 maart in vele gezinnen hier een feestdag in verband met de terugkeer van nagenoeg de laatste groep verbannenen, een week later op 6 april heerste er diepe rouw en grote verslagenheid in vele gezinnen. Helaas zijn ook wij er niet aan ontkomen en is Theo-Joos haar zuster slachtoffer geworden van de waanzinnige beschieting van Den Burg. Wij zelf bleven ongedeerd en wonder boven wonder beliepen onze huizen in het geheel of nagenoeg geen schade van enige betekenis, Alleen het huis van Theo of liever gezegd wat door haar bewoond was, kreeg in de keuken een voltreffer waardoor alles vernield werd, achterkant van het dak open en geen ruit bleef er in het gehele huis heel. Theo zelf werd bij ons thuis door een scherf in haar voorhoofd zodanig gewond dat zij op dat zelfde ogenblik buiten kennis was, hevig bloede en niet meer bij kennis is geweest, 24 uur na het gebeurde is zij overleden.

In de nacht van 5 op 6 april werden wij wakker door aanhoudend geweer- en mitrailleurvuur in en rond Den Burg. Wij dachten niet anders of het waren nachtelijke oefeningen van de hier liggende troepen, ik kon er tenminste geen andere verklaring voor vinden en aangezien de gevechten zich niet bij ons in de laan hebben afgespeeld zijn wij er ook rustig over ingeslapen. De volgende morgen vroeg werd ons medegedeeld dat het grootste deel van Texel in handen de Russen (moet dus Georgiërs zijn) was en wij bevrijd waren. Alleen de kustbatterijen en de Mok waren nog in Duitse handen, maar ook dat zou wel niet lang meer duren. Verder dat deze actie zich niet alleen tot Texel beperkte maar van Den Helder tot Zandvoort eveneens plaats gehad had. Het eerste ogenblik kon ik het nauwelijks geloven, maar het duurde niet lang of ik kon mij er zelf van overtuigen, lijken van Duitse soldaten lagen rond de zeevaartschool en overal kwam je tot aan de tanden gewapende Russen tegen. Alleen was ik voor mezelf lang niet gerust over de nog in Duitse handen zijnde batterijen en of inderdaad een feit was dat ook Den Helder in Russische handen zou zijn, Overal in Den Burg waar Duitsers zaten, was er die nacht gevochten, enkele burgers waren in de loop van de voormiddag nog meer of minder ernstig gewond geraakt door geweerkogels. O.a. oom Visser. 's Middags een uur of 2 was Theo bij ons gekomen met de bedoeling verder bij ons te blijven, Den Burg was gezuiverd van Duitsers en op het ogenblik was alles rustig. Om een uur of 11 ongeveer waren de bunkers bij huize Texla even buiten Den Burg op de weg naar Den Koog onder vuur genomen door de zuidbatterij. Op het moment dat er daar enige honderden burgers bijeen waren, opgeroepen als zij waren door het hoofd van de Russische verzetsbeweging. Aangezien er reeds enige slachtoffers gevallen waren, was ik er heen gegaan met verbandmateriaal en was net weer onderweg naar Den Burg om enige brancards te halen toen die schietpartij begon en ik heb ook een keer of 5 dekking moeten zoeken.

De geruchten liepen wel door Den Burg dat onze woonplaats beschoten zou worden, maar haast niemand geloofde dat aangezien men niet wist waar die geruchten vandaan kwam en iedereen in een zo opgewonden stemming verkeerde dat het zo in paniek kon omslaan. Wij zaten thuis rustig thee te drinken, ook Frans van Ingen was net bij ons binnengelopen, toen plotseling, omstreeks 4 uur, de eerste granaten insloegen, Zonder ophouden heeft het een 20 minuten lang aan een stuk granaten geregend. In die betrekkelijk korte tijd heeft men kans gezien om 1800(!) granaten op Den Burg af te schieten.

Men wist werkelijk niet waar men kruipen moest, behoorlijk tijd om naar onze schuilplaats, een scherf en brandvrije schuur, in de tuin was er niet. De voltreffers sloegen naast ons in, achter ons was het een stofregen en er stond al gauw een huis in brand. Aangezien wij het huis niet meer veilig oordeelden,waar was men dat wel op dat ogenblik letterlijk nergens, zijn wij een hele korte tijd in onze bijkeuken gegaan met de bedoeling als het ook maar enigszins mogelijk zou zijn door te gaan naar de bovengenoemde schuilplaats, een schuurtje van 1,5 steens muren en een gewapend betonnen dak en een gepantserde deur. Frans van Ingen was de voordeur uitgevlogen en die hebben wij die avond niet meer gezien, ik had mijn huisgenoten gewaarschuwd direct op mijn sein met mij mee te gaan. Toen ik voor mijzelf dat ogenblik gunstig oordeelde vlogen wij de bijkeuken uit, door de tuin slechts een korte afstand, de schuur in. Tot mijn grote ontsteltenis bleek het mij toen dat alleen Joos en Erie mij nagelopen waren en tante Theo en Mieke waren blijven staan. Een ogenblik later kwam Mieke er alleen door met het bericht dat tante zonder een kik te geven in mekaar gezakt was en hevig lag te bloeden. Ofschoon de beschieting voortduurde ben ik even later er weer doorheen gegaan en vond Theo in de bijkeuken met een scherfwond in haar voorhoofd boven haar linkeroog buiten kennis, erg bloedend en steeds maar overgevend. De gehele dag had ik al met verband, w.o. snelverband, in mijn zak gelopen en kon dus gelijk een snelverband aanleggen, maar in een ogenblik tijd was het alweer doordrenkt. Ik het huis weer in en boven uit de medicijnenkast meer verband en een kussen te halen. Opnieuw verbonden. Aangezien het te gevaarlijk was om te blijven heb ik Theo in mijn armen genomen en ben met haar voor de derde keer de tuin doorgestrompeld, want dat viel niet mee, en kwam gelukkig ongedeerd in de schuur. Betrekkelijk kort daarna was het beschieten over en kwamen de Duitse troepen in Den Burg op zoek naar Russen. Op verschillende plaatsen rond Den Burg hoorde je toen weer geweer- en mitrailleurvuur. Een kwartiertje later had ik medische hulp, maar zoals ik reeds geconstateerd had, was er niets aan te doen. Uit het in onze buurt tot lazaret ingerichte vroegere weermachtsheim werd een brancard gehaalden hierop hebben wij Theo naar het lazaret vervoerd. Ongeveer 24 uur later is zijn zonder bij kennis te zijn geweest overleden.

Aangezien een heleboel mensen het dorp verlieten waren in die tussentijd Joos en de beide meisjes het land overgestoken, zonder dat ik wist waarheen. Na de schade bij ons thuis te hebben opgenomen, middenraam, slaapkamer en enkele ramen in de serre waren stuk, benevens aan de ene kant een veertig pannen. Na de ramen tijdelijk te hebben dichtgemaakt, ben ik op zoek gegaan naar vrouw en kinderen en vond ze betrekkelijk gauw bij een familie in de Veen, een 20 minuten gaans van Den Burg. Aangezien de boerderijen rond Den Burg overbevolkt waren en dat dus ook daar het geval was, hebben wij er de nacht slapende op de grond en in een stoel onderuitgezakt doorgebracht. De volgende morgen vroeg zijn wij naar de familie Van Ingen gegaan, Dat gedeelte van Den Burg had in zijn geheel geen schade opgelopen, alleen het centrum was deerlijk gehavend. Om een beetje tot hun zelf te laten komen hebben wij bij de Van Ingens een dag of drie gelogeerd, ik wist Joos en de kinderen er goed te geborgen en had dus mijn handen vrij om handelend op te kunnen treden waar nodig. Eerst een bezoek aan het lazaret, de toestand van Theo was onveranderd. Toen naar huis omdat zo goed mogelijk dicht te spijkeren, want er was in andere open huizen reeds het nodige gestolen, hoofdzakelijk door van de overkant aangevoerde versterkingen. De smeerlappen drongen overal binnen en alles wat eetbaar of van hun gading namen ze mee. Ook namen ze van de gelegenheid gebruik om zich eens goed te verschonen. Dingen van waarde werden meegenomen. Overal in Den Burg was het een grote ruïne, de straten waren versperd door het puin van de ingestorte huizen. Men was bezig om de slachtoffers te bergen, terwijl de zwaar gewonden reeds een avond tevoren zo veel mogelijk hulp verleend, vanuit Den Helder waren er enige doktoren gekomen om te assistentie te verlenen.

De eerste paar dagen waren er in het geheel 44 slachtoffers te betreuren. Dit aantal is in de loop van de van de daarop 14 dagen nog steeds toegenomen en nu nog sterven er scherfpatiënten in het ziekenhuis.

Gezien de grote materiele schade is het nog te verwonderen dat er niet meer slachtoffers gevallen zijn, uit sommige gezinnen zijn 3 of 4 leden gestorven. De Russen hadden zich ondertussen teruggetrokken in de polder en daar en in de duinen heeft deze oorlog nog 14 dagen voortgeduurd. In het geheel waren er 800 Russen hier. Vanuit de batterijen en middels kannonnen werd de polder beschoten, weer de nodige slachtoffers makend, terwijl er een 30 boerderijen in puin of in brand geschoten werden. De Waal en de Cocksdorp werden eveneens beschoten, gelukkig weinig slachtoffers. Wij weten nu wat oorlog is en hebben ons deel er ruimschoots van gehad. Na 14 dagen van aanhoudende gevechten over en weer, zijn de meeste troepen weer ingerukt en verdwenen. In de polder is ontzettend veel gestolen en moedwillig vernield. Het aantal gesneuvelden aan Duitse kant is groot, zij hebben 465 doden en de nodige gewonden. De Russen hebben zich allen als bekwame scherpschutters ontpopt. Was er ergens maar een stukje van een mof te zien en dan was hij er al geweest ook.

Zelfs op het ogenblik komen er af en toe berichten binnen dat er ergens op Texel weer een aantal moffen neergeknald zijn, door hier en daar nog rondlopende Russen, want er zijn er nog een paar overgebleven. Zij werken bepaald als een rode lap op een stier en de meeste rondslenterende Russen zijn althans overdag gestoken in burgerkleding. Met de komst van de Canadezen zal daar ook wel een eind aan komen. Het wordt tijd dat wij dat pak voor de benen vandaan hebben, tot nu lopen ze hier nog gewapend rond, ofschoon dat wij hier in Den Burg daar maar weinig meer van ziet. In verband met deze Russische actie zijn er eveneens een aantal burgers door de Duitsers weggevoerd en naar alle waarschijnlijkheid neergeschoten, van sommige ervan weet men reeds heel zeker.Van een andere groep van 11 personen verkeert men nog in het onzekere, tot nog toe is men er niet achter kunnen komen wat er met hun gebeurd is, hieronder zijn verschillende mensen die onschuldig van de straat opgepakt en weggevoerd zijn. In het geheel zijn er hier aan Den Burg 350 huizen beschadigd, 50 ervan zijn totaal verwoest, 100 gedeeltelijk terwijl eveneens 100 betrekkelijk weinig schade hebben opgelopen. In verband met deze grote materiele schade is het een groot wonder dat er nog niet meer slachtoffers te betreuren zijn, verschijnende mensen zijn onder het puin vandaan gekropen zonder letsel van betekenis. Werd de eerste 14 dagen vooral ergens een Rus ontdekt dan werd het woonhuis of schuur eenvoudig in brand gestoken. Het algehele einde is ook voor Texel gelukkig nog gauw daarna gekomen, want hadden de moffen nog een week of 4 langer de tijd gehad dan hadden wij hier nog heel wat meer slachtoffers van hun terreur te betreuren gehad, de veldgendarmerie was tenminste al ijverig bezig om alles haarfijn uit te zoeken. Gelukkig zijn wij dat pak nu kwijt en zijn wij bezig aan de laatste acte van het allerlaatste bedrijf. De ondergrondse is hier in actie, bij de kopstukken van de NSB. is huiszoeking gehouden, zodra de geallieerde troepen hier gearriveerd zijn, zullen die heren wel opgepakt worden.

Zondag, 13 mei

Behalve een Hollandse verbindingsofficier hebben wij tot nu toe geen Canadees gezien, naar verluidt kunnen ze nu morgenvoormiddag verwacht worden, het wordt tijd ook, de gehele afgelopen week is er door niemand al geen slag uitgevoerd, alles liep op zijn zondags op straat. Er verschenen hoe langer hoe meer erepoorten en vlaggen en alle straten zijn nu versierd. De gehele bevolking popelt van ongeduld om de bevrijders feestelijk in te halen.

Was er hiervoor geen 6e april geweest dan was Texel er zonder kleurscheuren afgekomen, nu is het een datum om nooit meer te vergeten. Jouw laatste brief van 5 april hebben wij ontvangen, dat was inderdaad een lelijke ofschoon een gelukkige vergissing voor oma, die van de trap gevallen zou zijn, ik kwam aan dat bericht door een telefoontje van mij uit Harlingen naar de fam. Vos in Assen, aldaar was dat bericht per briefkaart van jou ontvangen, later bleek het mij dat het een briefkaart betrof van mijn familie uit de Haddingstraat en dat mijn tante aldaar dat ongeluk was overkomen. Ik ben nog een week bij de familie Ypma geweest in Harlingen, mijn brief vandaar heb je zeker wel ontvangen. Toch was ik heel erg blij was dat ik thuis was toen al deze ellende gebeurde, tot nog toe zijn de in Assen achtergebleven, een man of 12, nog steeds niet thuis. Ik schrijf een en ander zo uitvoerig mogelijk, dan heb jij enigszins een globale indruk van alles wat zich hier de laatste weken heeft afgespeeld. Teneinde nu niet in herhaling te vervallen verzoek ik jou deze bijzonderheden bij gelegenheid zoveel mogelijk aan onze gemeenschappelijke kennissen bij jou in de buurt te geven. Als het niet te veel moeite is eveneens aan familie Robertus. Tot nog toe was en is er nog steeds een heleboel te regelen, elke dag is er weer wat bijzonders, zodat er weinig tijd overschiet en althans iedereen uitvoerig te berichten. Alleen voor jou maak ik gaarne een uitzondering. Het is op het ogenblik een midzomerdag, we zoeken allen zoveel mogelijk een schaduwrijk plekje. In het zonnetje is het te warm. Ik hoop dat de postverbinding met de rest van ons land ook vlug weer hersteld zal zijn, tot nu toe laat dat nog veel te wensen over. Van Joos haar broer in Medemblik hebben wij tot op heden nog niets gehoord, zelf reeds een keer of 5 geschreven, en dat ligt toch waaractig niet zover hier vandaan. Hoe is het in Groningen allemaal verlopen is er nog weerstand geboden of hebben er geen oorlogshandelingen plaats gegrepen? Wij zijn gebruikelijkerwijze erg nieuwsgierig naar nadere berichten daarover. Evenals zulks het geval is met Vries en Assen. Heb jij je K.P.M.-boekjes al terug ontvangen Catrien? Fam. Nylunsing uit Vries heeft mij beloofd ze bij gelegenheid eens aan jou te geven. Morgen verder, dan hoop ik jou verslag te kunnen geven van de aankomst van de Canadezen.

Dinsdag, 15 mei

Waren het de vorige week telkens slechts geruchten en veronderstellingen dat de Canadezen op Texel zouden komen, gister was het voor het eerst officieel. Onze vroegere eerste ambtenaar ter secretarie is op het ogenblik waarnemend burgemeester en commandant van de binnenlandse strijdkrachten op Texel, heeft overal laten aanplakken dat het bevrijdingsleger gisteren verwacht werd zo omstreeks een uur of 11. Dus heel Texel op de been en of aan de haven of aan Den Burg een drukte van belang, en natuurlijk iedereen op zijn paasbest. De ruitervereniging, een 20 man sterk, hadden hun paarden voor die gelegenheid een extra beurt gegeven en zouden als escorte de troep vergezellen. Ook onze marechaussee in hun oude uniformen op motorfietsen en eveneens te paard waren in actie. Nu zou het dan toch gebeuren waar wij al een hele week rijkhalzend naar hadden uitgezien. Zo tegen een uur of half 12 kwamen de ruiters in galop van Oudeschild gevolgd door een autootje met zegge en schrijve 3 Canadezen en een militaire vrachtauto met 1 Canadees, dat was alles. En tot heden hebben wij er nog niet meer gezien. De heren zijn gisteren middag eveneens weer naar Den Helder vertrokken. Dat het publiek stomverbaasd was over een dergelijke vertoning is te begrijpen, het enthousiasme gaat er op deze manier uit. En wij kunnen het ons niet verklaren waarom men niet een detachement troepen stuurt om de moffen te ontwapenen. Want deze heren lopen hier nog steeds gewapend, en marcheren af en toe nog zingend door Den Burg alsof er van een capitulatie geen sprake is. Een onmogelijke toestand, verder zitten wij in de polder nog steeds met een vrij groot aantal Russen die ook al dagen lang wachten om voor de dag te kunnen komen om verpleegd en behoorlijk verzorgd te worden. Een vrij groot aantal oud-militairen zijn weer opgeroepen en lopen nu hier aan Den Burg rond in burger want een uniform hebben ze niet meer, met een band om waarop oranje staat, maar wel ongewapend. Het geheel lijkt wel op een operette en zou om te lachen zijn als de toestand niet zo ernstig was. Verder hebben wij ook nog als maar geen stroom dus naar berichten luisteren is ook niet mogelijk. Gelukkig is de burgerij vandaag weer rustig aan het werk getogen en zullen ze zich niet zo gemakkelijk meer uit hun evenwicht laten slaan, want de vorige week leek het hier wel een groot gekkenhuis. Enfin Catrien het zal nog wel even duren alvorens dit verslag gereed is, maar des te meer kans is er dan waarschijnlijk dat ze later vlugger op zijn bestemming zal komen.

Den Burg, 18 mei

Vandaag in de loop van de voormiddag is er een detachement Canadezen op Texel aangekomen, het begin van de werkelijke bevrijding is er dus. Men is vandaag eveneens begonnen met het opbrengen en opbergen van de NSB-ers.

Het werd eveneens bekend vandaag dat er in Harlingen nog een 36 Texelaars zijn die op scheepsgelegenheid wachten, er is waarschijnlijk kans dat men ze van hieruit ophaalt, is dat het geval dan geef ik deze brief mee met die verbinding.

Zo gauw wij er weer voor in de gelegenheid zijn zal ik jou verder op de hoogte brengen.

Ontvang voorlopig onze hartelijke groeten.

t.t

Henk

De laatste gebeurtenissen kan ik jou toch nog even mededelen alvorens deze brief in zee te sturen. Het schijnt wel of er hier op Texel geen einde komt aan allerlei rampen zolang wij hier de moffen nog voor de benen hebben, het wordt dan ook de hoogste tijd dat zij inrukken. Vanmiddag werden wij weer opgeschikt door enig zware explosies niet ver van ons vandaan, het bleek algauw dat er op de Kogerweg een auto met munitie door de moffen vervoerd in de brand gevlogen was. De ene explosie na de andere en het duurde of er 8 aan de weerskanten van de weg stonden in lichte laaie, deze woningen zijn dan totaal uitgebrand terwijl er een 20 andere in diezelfde buurt beschadigd zijn. Tot nog toe is het niet bekend dat er persoonlijke ongelukken van ernstige aard bij voorgekomen zijn behalve dan vier dooie moffen die op de wagen zaten.

Zo langzamerhand is het meer dan genoeg, Texel heeft zijn tol aan de oorlog dubbel en dwars betaald, en wij hebben nog wel gedacht in den beginne dat alles hier met een sisser zou aflopen. De katholieke school is ingericht voor het opbergen van de mannelijke NSB-ers en de tijdelijke Uloschool voor de vrouwelijke dito. Hoogstwaarschijnlijk zullen zij de volgende week wel te werk worden gesteld bij het opruimen van prikkeldraadversperringen en dergelijke.

Tot een volgende keer Catrien.