Voormalig Huis van Bewaring Assen

Dit gebouw aan de Brink te Assen is gebouwd in 1840 en is gesitueerd naast het paleis van justitie. Er werden mensen in hechtenis gehouden en vroeger werd het 'huis van arrest' genoemd. Tijdens de oorlog werden hier vele verzetsmensen door de Duitsers vastgehouden.

Op 11 december 1944 werd hier door de knokploeg Noord Drenthe een overval gepleegd. Doel was het bevrijden van verzetsmensen, van wie men vermoedde dat de Duitsers hen ter dood zou veroordelen. Later bleek dat dit vermoeden terecht was en de bevrijding net op tijd, omdat de bevrijde groep op 12 december 1944 zou worden geëxecuteerd.

Voorafgaand aan de overval kreeg de verzetsgroep via bewaker Henk Geerts de informatie dat de Duitse bewaking van de Sicherheitsdienst (SD) om zeven uur in de ochtend vertrok. De nieuwe SD bewakers kwamen pas om tien voor acht en in de tussentijd was er alleen Nederlands personeel aanwezig. Dit moment leek het meest geschikt voor een overval.

Door Marie Zandvliet - Bulthuis (verzetsnaam Greet) is meerdere ochtenden onopvallend de wisseling van de wacht geobserveerd, om te controleren of de informatie van Geerts juist was.

De ouders Bulthuis woonden destijds aan de Kloosterstraat 9 te Assen, zeer dicht bij het huis van bewaring. Vanuit deze woning werd de overval voorbereid en zes verzet mannen en Greet verbleven daar de nacht voor de overval. Nadat Greet had gezien dat de Duitse SD-ers het pand hadden verlaten, haalde ze de zes mannen op, die zich rechts van de ingang in de bosjes verstopten. De mannen waren; Johannes Cornelisse Bastiaanse (Freek), Jan Bulthuis (Henk), Freerk Datema (Leo), Jan Nijmeijer (Jo), Rintze Vos (Jelle) en Hendrik Woering (Bill).

De mannen zagen dat om 07:25 uur de deur werd geopend voor een Nederlandse bewaker, die kennelijk de nachtdienst komt aflossen. Freek en Jelle sprongen de man op zijn nek en vijf verzet mannen drongen zich naar binnen. Henk bleef bij de ingang met twee Colt 45 pistolen en twee handgranaten, om in te grijpen indien Duitse SD bewakers op zouden dagen.

Binnen hebben de vijf mannen met grote spoed zoveel mogelijk mensen die zij op een lijst hadden staan verzameld. Greet was naar de Zuidersingelkerk gefietst, om de daar wachtende vervoer groep in te seinen dat zij op konden rijden. De vervoer groep bestond uit; Kees Veldman, Geert Griek Veldman (Piet), Ype Mulder (Frans), Jacobus Wilhelmus Zomer (Zwarte Jan) en Luitzen van der Wal (Mieke). Ze hadden de beschikking over twee voertuigen, een kaasauto en een open vrachtauto, die zij hadden omgebouwd, zodat ze op Duitse voertuigen leken. Ook droeg men Duitse uniformen, om de overval te laten lijken op een regulier Duits gevangenen transport.

Als de voertuigen voorrijden, worden deze snel gevuld met bevrijde gevangenen. Een voertuig waar eerder al flink aan gesleuteld was sloeg af en moest snel middels een slinger weer op gang geholpen worden. Mieke verloor hierbij zijn pistool. Te 07:45 uur reden beide voertuigen weg. Een ging richting Beilen en Westerbork, de andere via Veenhuizen naar Friesland.

In het boek De Knokploeg Noord Drenthe van S. Schoon uit 1970 wordt geschreven dat 29 verzetsmensen tijdens de actie zijn bevrijd. In meer recente publicaties schrijft men stellig over 31 bevrijdde verzetsmensen, die allen de oorlog overleefd hebben.

De verzetsgroep noemde zich de Gideonsbende en trok zich terug in een hol die zij Prins Bernhardkazerne noemden in het Drents Friese Woud bij Appelscha. Zij bleven zich bezig houden met verzetsdaden. Freerk Datema stierf hierdoor op 30 december 1944 tijdens een gevecht met een Duitse patrouille en Jacobus Zomer stierf in april 1945.

De overval is een groot succes te noemen. Zonder een schot te lossen wisten de mannen de spannende en gevaarlijke klus te klaren. Op 7 december 1944 had geheim agent Bob Michels de groep nog duidelijk gemaakt dat ‘London’ de actie verbood, omdat deze te gevaarlijk was en represailles gevreesd werden. Het heeft de groep niet weerhouden de actie toch uit te voeren, omdat de drang hun vrienden voor een doodvonnis te behoeden groot was. De gevreesde represailles door de Duitsers zijn uitgebleven.

Heeft u zelf meer informatie over deze locatie? Lever het aan!

Gebruikte bron(nen)

• Tekst: Arjette Klare en Gerrit Hazenberg
• Foto's: Gerrit Hazenberg
• Documentaire De Gideonsbende
• TracesofWar artikel 'Ontsnapt uit Assen'.
• Wikipedia; overval op het huis van bewaring te Assen.
• Muizenest.nl
• SCHOON, S, De Knokploeg Noord Drenthe, Dijkhuizen en van Zanten, Groningen, 1970.