Gedenkteken Jan Tol Volendam

Dit monument, een Plaquette, is een herinnering voor de inwoners van Volendam aan de Tweede Wereldoorlog.
Tekst op de Plaquette:

HIER VIEL
JAN TOL

NEERGESCHOTEN DOOR
DE GRÜNE POLIZEI
10 AUGUSTUS 1941

Jan Tol "Bolletje" 1906 - 1941
Was vlak voor de oorlog in beroep bij het bereden corps van de marechaussee. Hij was in afwachting van zijn promotie tot adjudant. Na de overgave van Nederland werd het corps ontbonden en zat hij thuis. Hij ontving wachtgeld, maar had geen perspectieven. Jan kon de capitulatie en bezetting slecht verwerken. Hij had plannen om naar Engeland uit te vluchten. Echter zijn kinderen (Kees, Ton en Jaap) en vrouw Sjaantje Hunnego kon hij nog niet achterlaten.
In de week van 11 augustus was het gezin voor een paar dagen in Volendam voor een familiereünie. In Volendam kreeg hij te horen dat een week daarvoor Volendam was gestraft na een kleine opstand tegen de Victorieplakkers uit Monnickendam Zo was er een avondklok ingesteld en werd er voor een paar weken vijftig militaire politieagenten (Grüne Polizei en soldaten) ingekwartierd in Hotel Spaander. Diegene die vanaf het speruur werd aangetroffen, zelfs op het eigen achtererf of voor een open raam, werd opgepakt. Als straf moest men in hotel Spaander tegen de wand staan, meestal met wat zwaars in de handen.
Op zondag 10 augustus was Jan Tol aan het biljarten met agent Siem Beemsterboer, oudkorporaal bij de marechaussee) in Hotel Spaander, waar ook de soldaten zaten die ''s avonds het naleven van het uitgaansverbod moesten controleren. Ook met de soldaten werd er gebiljart en gepraat met af en toe een drankje. Tegen achten werd iedereen gewaarschuwd om naar huis te gaan. Maar ondanks de waarschuwingen van de soldaten, van zijn vriend Siem en zijn zus Jannetje (werkzaam in het hotel) bleef Jan daar rondhangen.
Uiteindelijk heeft Jan wel het hotel vlak voor tijd besloten om naar zijn logeeradres te gaan. Niet veel later zagen de soldaten in het hotel een man voor de ramen staan die uitdagend zwaaide, lange neuzen maakte en gekke bekken trok. Vier Duitsers zijn achter hem aangegaan. Een wilde achtervolging ontstond er op het Doolhof, waarbij Jan Bolletje die daar geboren en getogen was, gebruik maakte van de veel steegjes, buitentoiletten en kolenhokken, totdat hij, twintig meter van de ouderlijke woning, dodelijk werd getroffen. Bij de schouwing zagen de Duitse soldaten pas wie ze hadden neergeschoten. Enkele dagen later zijn een aantal soldaten, waaronder de schutter op condoleancebezoek gegaan. Ze vertelden van het misverstand en betuigden hun spijt. De moeder van Jan Tol, Ant Mol zou gezegd hebben: "och, als het hem nu niet zou overkomen, dan was het later wel gebeurd: hij kon de nederlaag en de bezetting niet verkroppen."

Kort na deze gebeurtenissen werd de avondklok ingetrokken. Echter had de dood van Jan Tol zijn effect op de bevolking niet gemist. Hein Schilder (oprichter van het nu bekende bouwbedrijf HSB) besloot, evenals de 17-jarige Nel Visser, het verzet in te gaan. Hein werd uiteindelijk commandant van de 25 leden tellende Knokploeg Volendam. Nel Visser werd voor diezelfde Knokploeg koerier. Spertijd werd in 1943 weer opnieuw ingesteld door de Duitsers.

Heeft u zelf meer informatie over deze locatie? Lever het aan!

Gebruikte bron(nen)

• Tekst: TracesOfWar
• Foto's: Paul Abspoel
• KONING, P. & KONING, E., Wereldoorlog in het dorp Volendam 1939-1945, Stichting Vrienden van het Volendams Museum, Volendam, 2010.