Fort Kijkduin

Fort Kijkduin vormt samen met een fort op Texel, een fort op Wieringen en de Kazematten bij Kornwerderzand één grote stelling. In 1914-1918 werd het fort gemobiliseerd.

In 1938 vond de voormobilisatie plaats maar Fort Kijkduin bleef leeg, behalve de vuurleidingskoepel bovenop het fort. De militairen hier waren afkomstig van de marinekazerne Erfprins in Den Helder. Zij zaten in de toren om eventuele coordinaten vast te stellen van vijanden.

Deze vuurleidingskoepel is 15 cm dik en in totaal wel 46 ton zwaar. Door de Duitsers is er, al loop ik op de zaken vooruit, met een snijbrander een gat in geboord om een enorme antenne erdoor naar buiten te steken. De koepel zelf werd in 1897 door een firma uit Frankrijk gebouwd (firma Schneider).
In mei 1940 werd het fort door de Duitsers overgenomen (zonder slag of stoot). Echter, omdat er meer dan genoeg forten waren in de omgeving om als militair fort dienst te doen, werd FK ingericht als opleidingsfort voor marine-artilleristen. De Duitsers verstevigden het fort wel met een betonnen kap (gewapend beton) die ze lieten bouwen door een Helderse aannemer. Om radars te af te leiden (bijvoorbeeld van overvliegende vliegtuigen) werden er grote ijzeren pieken bovenop deze kap geplaatst.
In de oostkant van het fort werden vervolgens twee hele grote poorten in de muur geplaatst en werd de weg aan de oostkant (die naar beneden loopt) bestraat, net als de hoofdgracht. Dit deden de Duitsers opdat zij met motoren en LKW (Last Kraft Wagen) in zijn geheel het fort in konden rijden waar zij achter gesloten deuren (die deuren waren onzichtbaar voor de buitenwereld, ook voor vliegtuigen) hier hun kostbare lading konden afleveren. Zo is het bekend dat er in fort Kijkduin met de nieuwste soorten torpedo's en flak-kanonnen geoefend werd die op deze geheime manier binnengebracht konden worden ("vrij" van spionage dus).

Het hoofddoel van het fort was dus opleiding van marinemannen. Daarnaast werd het fort gebruikt voor grote feesten en partijen (waar veel collaborateurs aanwezig waren). Het derde doel, wat pas kortgeleden ontdekt is, aan de hand van speciale archieven en marine-informatie was het gebruik van het fort als centrale waarnemings post. Het bleek namelijk zo te zijn dat er vanuit Noorwegen een directe telefoonlijn over de zeebodem was gelegd door de Duitsers ter versterking en verdichting van de Nord-Atlantik Wall.
In 1942 werd er nabij het fort een groot Wehrmacht terrein gebouwd (als je er ooit bent, voordat je omhoog rijdt, richting dijk, ga je linksaf onder twee poortjes door een parkeerterrein op, dat is het terrein dat bedoeld wordt; het gebouw dat er staat is recent tot monument verklaard en was het voormalige ‘Casino’ de Duitse Officiers club.). Er werd een officierengebouw gebouwd van waaruit er een radiografische verbinding was met de zogeheten kroontjesbunker.

'De Kroontjesbunker'

Aan de noordelijke rand van de Grafelijkheidsduinen, ten oosten van fort Kijkduin, ligt heden ten dage nog een Duits bunkercomplex uit de Tweede Wereldoorlog. Midden in dit bunkercomplex treft men een zeer bijzondere bunker aan, die door zijn toren in het oog springt en volgens de Duitse bunkertypologie geregistreerd stond als FL 250 en genaamd was 'Flugabwehrgruppenkommandostand', of verkort 'Flakrukostand' genoemd werd. In de volksmond staat deze bunker ook wel bekend als 'de Kroontjesbunker'. Deze bunker is bijzonder, omdat er in Nederland slechts vijf gebouwd zijn, waarvan die in Den Helder enig overgeblevene is. Ook in de rest van het door de Duitsers bezette Europa kwam dit type bunker sporadisch voor. Alleen in St. Nazaire (Frankrijk) resteert nog een dergelijk type bunker. Mogelijk zijn dit voor zover bekend de enige twee overgebleven exemplaren. De functie van deze bunker diende als hoofdkwartier van de Duitse luchtafweerverdediging. De informatie met betrekking tot de vliegbewegingen kwam binnen via meldingen van diverse Duitse radarposten langs de kust. Verder kwamen meldingen binnen van luisterposten, die daarvoor grote schotelvormige luisterapparaten gebruikten en diverse luchtwachtposten. Het was belangrijk om zo snel mogelijk het aantal vliegtuigen, de soort de vlieghoogte, de vliegrichting en de nationaliteit vast te stellen. De meldingen werden telefonisch volgens een afgesproken systeem doorgegeven aan het 'Fluchwachkommando' (Fluko), dat in de Flagrukostand was gevestigd. (http://www.fortkijkduin.nl/stelling/st13.htm)
Ook liep er vanuit dit gebouw een directe loopgraafverbinding met het Officiersgebouw en de kroontjesbunker voor het geval van een strijd of vlucht.
Om coördinaten vast te stellen in de kroontjesbunker en fort Kijkduin werd radiografie gebruikt, alsmede kijkers, allerhande meetinstrumenten, radioantennes en wat later ook radar.

Het fort is nooit gebombardeerd, ook al zijn er in totaal wel 117 bombardementen op Den Helder uitgevoerd!

Voor de actuele bezoekersinformatie, kunt u terecht op de website van het museum.

Heeft u zelf meer informatie over deze locatie? Lever het aan!

Gebruikte bron(nen)

• Tekst: Fortkijkduin en Jesper
• Foto's: Fort Kijkduin
• LEEUWEN, M. VAN & STAARMAN, A., Tastbare Herinneringen 1914-1918, Western Front Association Nederland, 2008.