Geboortedatum:

25 maart 1907 (Volendam)

Overlijdensdatum:

12 augustus 1941 (Volendam)

Nationaliteit:

Nederlandse

Woonde in Amersfoort. Zoon van Cornelis – Kees – Tol (1*), bijnaam Kees van de Blauwe (14 februari 1870 Volendam – 14 december 1957 Volendam) en Antje Mol, roep-/bijnaam Ant van Jawek (8 februari 1876 Volendam – 15 november 1948 Purmerend). Gehuwd op 8 augustus 1934 met Gordiana Arnolda Johanna – Sjaantje – Hunnego (27 mei 1906 's-Gravenhage – 4 april 2013 op 106-jarige leeftijd in Volendam). Rooms-Katholiek. Het echtpaar had drie kinderen.

Eerst timmerman, daarna wachtmeester bij het bereden corps van de marechaussee (een politieonderdeel met militaire taken). Tol, die zich reeds heel jong vrijwillig had aangemeld, wachtte op zijn promotie tot adjudant. De Duitsers zorgden er echter met hun inval in ons land voor dat hij zonder werk op wachtgeld thuis kwam te zitten.

Het liefst vluchtte hij naar Engeland, maar hij wilde zijn vrouw en kinderen niet achterlaten. Toen de familie Tol een reünie in augustus 1941 in Volendam hield, reisde Jan, die bekend was onder zijn bijnaam Jan Bolletje, al wat eerder af uit Amersfoort om vrienden en bekenden te ontmoeten.

Met een van hen, de agent Siem Beemsterboer (2*) ging hij op zondagmiddag 10 augustus 1941 in Hotel Spaander biljarten. Daar waren ook Duitse militairen, die 's avonds moesten controleren of het afgekondigde uitgaansverbod werd nageleefd (2*). De soldaten speelden een partijtje mee.

Tegen achten kregen de aanwezigen het consigne om het hotel te verlaten. Ondanks het aandringen van zijn vriend, de Duitsers en zijn zus Jannetje, die bij Spaander werkte, bleef Tol maar dralen. Vlak voor de spertijd vertrok hij echter toch.

'Even later zagen de soldaten in het hotel een man voor de ramen staan die uitdagend zwaaide, lange neuzen maakte en gekke bekken trok', schrijven Piet en Evert Koning. 'Vier Duitsers gingen achter hem aan en er ontstond een wilde achtervolging op het Doolhof, waarbij Jan Bolletje die daar geboren en getogen was, gebruik maakte van de vele steegjes, schuurtjes, buitenplees en kolenhokken.

Telkens wist hij zo zijn vier achtervolgers uit handen te blijven totdat hij, twintig meter van de ouderlijke woning verwijderd, dodelijk werd getroffen. Bij de schouwing zagen de Duitse soldaten pas op wie ze gejaagd hadden: hun biljartmaatje van nog geen uur geleden.'

Twee dagen later kwam een afvaardiging van de soldaten, onder wie de schutter, bij de familie Tol op condoleancebezoek. Ze zeiden dat er sprake was geweest van een misverstand en betuigden hun spijt. Zijn moeder zou toen hebben opgemerkt: 'Och, als het hem nou niet overkomen was, dan was het later gebeurd: hij kon de nederlaag en de bezetting niet verkroppen.'

Aan het Doolhof 76 kwam een plaquette met de tekst:

HIER VIEL
JAN TOL

NEERGESCHOTEN DOOR
DE GRÜNE POLIZEI

(1*) Vissersknecht/visserman/vanaf zijn 57ste eendenhoeder (op zeker moment had hij er negenhonderd).
(2*) Siem Beemsterboer (10 februari 1912 Wervershoof), oud-korporaal van de Marechaussee.
(3*) In Volendam gold een avondklok: tussen acht uur 's avonds en vier uur 's morgens mocht niemand zich op straat vertonen.

Begraven op de Rooms-Katholieke Begraafplaats in Volendam. Het graf is inmiddels geruimd.

Heeft u zelf meer informatie over deze persoon? Lever het aan!

• - OGS Gedenkboek 36 - Amersfoort, Vught, Westerbork, Oorlogsgravenstichting.
  Piet Koning – Evert Koning, Wereldoorlog in het dorp. Volendam 1939 |1945, Museumjaarboek, Stichting Vrienden van het Volendams Museum, 2010; Oorlogsgravenstichting; site wiewaswie.nl (waaronder overlijdensakten 66/1941 gemeente Edam en 442/1941 gemeente Amersfoort); site genealogieonline.nl (stamboom Tol-Tuyp en Schilder-Smit); site tracesofwar.nl.