Als aandenken aan een Poolse krijgsgevangene

"Na pamiatke od polskiego jenca wojennego" – Als aandenken aan een Poolse krijgsgevangene, dat is wat Luitenant Franciszek Bodzioch aan mevrouw Woerdeman schreef op 11 maart 1942. Dwars er overheen een stempel met "Geprüft Oflag II E 15". Het kaartje was door de censuur heen gekomen.

Johanna (Ans) Capel werd geboren op 11 april 1912. Ze trouwde op 28 september 1938 met Henricus (Han) Maria Antonius Woerdeman. Han, geboren op 7 december 1908, zou later een bekende huisarts worden in Valkenswaard. Ans Woerdeman kwam na een oproep van het Rode Kruis in contact met de Poolse krijgsgevangene. Ze wisselde met hem een aantal brieven uit en ze stuurde af en toe een pakketje. De briefjes van Bozioch waren kort, veel ruimte was er niet op de kaartjes. Veel informatie geven ze ook niet, dat was vermoedelijk ook niet door de censuur heen gekomen. Interessant zijn de briefjes wel, ze geven gezicht aan een man die in 1939 al krijgsgevangen werd gemaakt, en dat de hele oorlog bleef.



Franciszek Bodzioch werd geboren op 23 februari 1908 in het plaatsje Dziekanowice in het district Wielicki in de buurt van Krakau. Vermoedelijk heeft hij eerst als leraar gewerkt. Hij werd reserve-officier in het leger, eerst als tweede luitenant in 1932 en later, in 1936, als luitenant. Op het moment van de Duitse invasie op 1 september 1939 diende hij bij de 4de compagnie van het 1ste ballon bataljon (4 Kompania Balonów Obserwacyjnych, 1 Batalion Balonowy). Dit bataljon was uitgerust met observatieballonnen, waarin Bodzioch diende als waarnemer.

Hij werd gevangen genomen op 9 september 1939 in de buurt van Łowicz. Hij belandde in het krijgsgevangenkamp voor officieren Oflag II-A in Prenzlau. Op 24 februari 1941 werd hij overgeplaatst naar Oflag II-E in Neubrandenburg om op 20 januari 1944 weer overgeplaatst te worden naar Oflag II-D in Gross Born (tegenwoordig Borne Sulinowo in Polen). Hier heeft hij vermoedelijk de oorlog uitgezeten.

De brieven die we hebben komen uit de collectie van Ad Hermens uit Geldrop. Hij kreeg ze in 1989 van Ans Woerdeman zelf. Ze gaf ze af, zodat deze "met sentimenten beladen voorwerpen, voor de toekomst behouden en bewaard [blijven]." Het eerste briefje dat we van Bozioch hebben is van 13 december 1941. Hierin bedankt hij mevrouw Woerdeman voor een tweede pakket dat ze gestuurd had. Hij verontschuldigt zich omdat lange brieven schrijven verboden is. Ook stelt hij zich een beetje voor: "Ik ben reserveofficier (vlieger) 33 jaar oud, vrijgezel, geboren in Krakau. Ik ben geen pessimist en zwartkijker – integendeel – met een opgewekt en gelukkig karakter." Drie maanden later stuurde hij het briefje "als aandenken aan een Poolse krijgsgevangene".

In oktober 1942 schrijft Bodzioch dat een van de pakketjes met gymschoenen niet was aangekomen. Hij had nog wel een verzoekje, of ze goede bridge-kaarten kon opsturen, dan hadden ze iets te doen in de winter. Ook stuurde hij zijn laatste foto naar haar op. Op 16 december schreef hij dat de bridge-kaarten waren ontvangen; de appels in het zelfde pakket "schmeckten ausgezeichnet" – smaakten uitstekend. Opvallend is dat de langere teksten in het Duits zijn opgesteld, maar sommige kaartjes, vooral, kerstwensen, in het Pools zijn geschreven.

Op 25 december 1942 stuurde hij nog een kerstkaart; "hartelijke kerst- en nieuwjaarswensen". Deze kerstkaarten werden door de gevangenen zelf gemaakt. Het is het laatste dat mevrouw Woerdeman van hem heeft vernomen. Zoals hierboven al aangeven werd hij een jaar later nog verplaatst naar een ander kamp. Hoe het verder met hem is gegaan is helaas niet bekend.



In haar brieven aan Ad Hermens geeft Ans Woerdeman aan dat ze na een oproep van het Rode Kruis in contact kwam met Bodzioch. Ze waren toen "nog niet echt 'bang' – er waren nog geen gijzelaars; en nog maar niet zoveel strenge straffen." Ze waagde zich daarom "aan een correspondentie en pakketten zending aan een individuele Poolse krijgsgevangen officier. Onder strenge censuur mocht hij terugschrijven." Ze stuurde ook een foto van zichzelf terug, daar maakte ze zich later in de oorlog nog wel druk om. "Dat ik daar toen niet gerust op was, op die foto van mij, daar ver weg in het o zo vijandelijke gebied...! Met naam en toenaam natuurlijk..."

Het hele verhaal roept nog steeds vragen op die helaas onbeantwoord moeten blijven. Waarom werd het contact verbroken? Heeft Bodzioch de oorlog overleefd? Ans Woerdeman ging er vanuit dat hij de oorlog niet had overleefd. Anders had hij haar na de oorlog vast "echt" geschreven. Ans Woerdeman-Capel overleed op 20 december 2009 en ligt begraven met haar man in Valkenswaard.

Nieuwe informatie leert ons dat Bodzioch na de oorlog trouwde en drie kinderen kreeg. Hij overleed op 8 februari 1971.




Mocht u op wat voor manier dan ook meer informatie hebben? Neem dan contact met ons op!

Met dank aan: Ad Hermens, Kaj Metz, Piotr Kożuchowski, Rik van Velzen, Timo Worst, Kevin Prenger, Francois Dumas en Heemkundekring Weerderheem.