Hoe het verhaal van Horsa 166 en het 13de Peloton door de tijd reist

'No Return Flight' vertelt over de speurtocht van auteur Haks Walburgh Schmidt naar de inzittenden van het Horsa-zweefvliegtuig 166 dat op 18 september 1944 bij Arnhem landt. De manschappen die voet op Nederlandse bodem zetten, behoorden tot het Britse 13de Peloton van het 1 Airborne Border Regiment. Een bijna 20 jaar durende speurtocht, die uiteindelijk geleid heeft tot een aangrijpend beeld van de Slag bij Arnhem. In de boeiende verhalen van voor, tijdens en na de strijd staan het menselijke aspect en de persoonlijke beleving van de militairen centraal. Naar aanleiding van de 76-jarige herdenking van de Slag om Arnhem stelden we Haks Walburgh Schmidt via e-mail enkele vragen over zijn boek.



Uw boek vertelt het verhaal van de 27 manschappen van het 13de Peloton die deelnamen aan de Slag om Arnhem in september 1944. Wat was het voor eenheid en welke voorgeschiedenis had deze?

Het peloton bestond uit 25 man, de andere twee waren de Glider Pilots. De passagiers waren van het Eerste Bataljon, The Border Regiment. Dat was een van de drie Bataljons, die niet met de parachute, maar met een zweefvliegtuig landden. Zweefvliegtuigen konden zo’n 25 man tegelijk op 1 plek brengen. Dus waren ze sneller inzetbaar dan de Para’s die individueel sprongen en dus verspreid neerkwamen. Honderden gliders zijn gebruikt om soldaten, voertuigen, kanonnen en voorraden in te vliegen. De Air Landing troepen die met de glider kwamen, deden in gevechtskracht niet of nauwelijks onder voor de Para’s. Al is dat soms onderwerp van onderlinge rivaliteit. Voor de vijand zal dat te verwaarlozen geweest zijn en voor jongere generaties niet zo van belang. Het Dertiende Peloton was eerder in actie gekomen in Noord Afrika, Sicilië en Italië. Nog in Engeland hebben ze meegedaan aan een air landing demonstratie voor Winston Churchill.

Het is puur toevallig dat dit peloton in het boek terecht gekomen is. De aanleiding was de vraag van Glider Pilot Sergeant Morley Williams of ik eens uit wilde zoeken wie hij in zijn Horsa met Chalk number 166 naar Wolfheze had gevlogen. In het oorlogsmuseum Overloon staat een Horsa. Die geeft je een goede indruk van hoe soldaten het toestel zaten en hoe groot en fragiel het triplex toestel eigenlijk was.

Welke rol speelde het peloton in Arnhem en leed de eenheid zware verliezen tijdens de strijd?

Door motorstoring bij hun sleepvliegtuig (een C-47 Dakota) kwam het 13de Peloton – en dus ook hun Glider Pilots – pas op dag 2, 18 september, in Wolfheze aan. Ze werden in reserve gehouden bij het Bataljonshoofdkwartier en pas op de Westerbouwing met hun ‘moedereenheid’, B Company herenigd. Als onderdeel van het verdedigingsvierkant dat B Company op de Westerbouwing had opgezet, lag het 13de Peloton aan de steile zuidkant in stelling. Tijdens de Duitse aanval op 21 september moesten de Britten na hevige strijd de heuvel ontruimen. Dat was een gevoelig verlies, omdat hiermee de toegang tot het Drielse Veer verloren was gegaan en de Duitse troepen vanaf de Westerbouwing-hoogte een vrij schootsveld hadden op de Britse perimeter.

De poging om later die dag een tegenaanval te lanceren, mislukte met grote verliezen aan Britse kant. Bij beide acties zijn leden van het 13de Peloton gewond geraakt en gesneuveld. Ook in de dagen daarna tot aan de evacuatie, is nog een aantal van hen omgekomen. Vermist tot op de dag van vandaag zijn Lance-Corporal Eric Melling en de Privates Telford Fidler en Frank Jarvis. In oktober 1945, na zijn krijgsgevangenschap, is Private John Glenn alsnog in Engeland overleden als direct gevolg van ‘Arnhem’. Een aantal van de overlevenden is relatief jong gestorven. Een verband met ‘Arnhem’ is onbekend. Van de 25 man die Glider Pilot Morley Williams in zijn Horsa naar Arnhem gevlogen heeft, zijn acht man gesneuveld, 13 krijgsgevangen gemaakt (al dan niet gewond) en slechts vier man zijn over de Rijn teruggekeerd.



U kwam op het spoor van dit verhaal dankzij één van de piloten van het zweefvliegtuig dat de mannen aan land zette. Wie was hij en waarom nam hij contact met u op?

Ik ben degene geweest die in 1998 contact opnam met Glider Pilot Sergeant Morley Williams. Dat was voor een tentoonstelling van Airborne Museum Hartenstein die over de krijgsgevangenen ging. Ik kreeg zijn dagboek uit het archief van het museum voor de productie van de begeleidende krant bij ‘Bevrijders achter Prikkeldraad’, tegenwoordig een collector’s item, begrijp ik. Hierin vertelde hij wat hij had meegemaakt tijdens die dagen in september en tijdens zijn krijgsgevangenschap. Toen ik hem een jaar later in Oosterbeek ontmoette, kwam de vraag op of hij nog wist wie hij naar Arnhem had gevlogen. Daar ben ik toen onderzoek naar gaan doen. Onwetend nog wat ik over mij zou afroepen.

Is het gelukt om behalve de piloot ook nog met andere veteranen in contact te komen? En zo ja, wat heeft het meeste indruk op u gemaakt tijdens dit contact?

De speurtocht naar de andere veteranen is de kern van het boek. Ik heb uiteindelijk met een vijftal veteranen persoonlijk contact gehad en met familie van de overigen. Slechts over een veteraan heb ik niets kunnen vinden. Dat blijft natuurlijk schuren. Het meest indrukwekkend was hoe de mensen mij vertrouwden en wat een plezierige en soms zelfs vriendschappelijke band er ontstond. Openhartige verhalen en oude foto’s van niet meer terug gekeerde familieleden. Prachtig was de ontmoeting van een aantal van hen in 2004, toen de Nederlandse versie van het boek verscheen. Kijk maar eens naar de foto hieronder. In een aantal gevallen heb ik familieleden mogen rondleiden over de Westerbouwing, zodat zij met eigen ogen zagen waar hun (groot)vader geweest was en wat er met hem gebeurd was. Indrukwekkende en prachtige ontmoetingen. Het is bijzonder om te zien hoe het verhaal van Horsa 166 en het Dertiende Peloton door de tijd reist. Van de veteraan, via mij naar (klein)kinderen van de veteraan en dan zelfs weer door naar mijn eigen kinderen.



Hoe heeft u het verhaal gereconstrueerd? Wat waren de belangrijkste bronnen, behalve het contact met veteranen?

Het speurwerk leverde mij een groot aantal chronologische biografieën op. Die onderling min of meer op elkaar leken. Als ik die achter elkaar zou plakken, dan zou die opsomming al na de derde persoon gaan vervelen, besefte ik. Ik heb maandenlang lopen piekeren hoe dat op te lossen was tot ik in een helder moment op de structuur uitkwam zoals die in het boek staat. Veruit de belangrijkste bron voor de feiten was het contact met de veteranen. Dat is aangevuld met boeken, ongepubliceerde bronnen, hulp van Britse regionale en plaatselijke kranten en gesprekken met hedendaagse deskundigen.

Kreeg u tijdens het onderzoeken en beschrijven van de ervaringen van de manschappen van dit peloton een ander of dieper inzicht in de Slag om Arnhem?

Tot mijn verbazing bleken de gebeurtenissen rond de Westerbouwing en dus rond het Drielse Veer nog niet tot in detail beschreven. Zelfs Arnhemveteraan Colonel John Waddy merkte op dat hij weinig wist van wat zich daar voltrokken had. Terwijl het gebied door zijn hoge ligging bij een laatste verbinding met de zuidoever van de Rijn juist van zo’n groot belang was. De totale situatie van de First Airborne divisie is niet belicht, omdat het boek handelt over wat er met de inzittenden van de Horsa 166 gebeurd is. Leerzaam was de reactie van verschillende veteranen op mijn schrijversvraag om meer details. Zij vertelden dat ze, zeer begrijpelijk en professioneel, zo veel mogelijk in dekking bleven en dus alleen meekregen wat er in hun directe omgeving gebeurde. Alleen door het combineren van de persoonlijke verhalen kreeg ik een indruk van het grotere geheel. Verder was het schrikbarend te ontdekken hoe zwaar zij het hadden tijdens hun krijgsgevangenschap en hoe weinig nazorg er in de jaren daarna was.

Welk deel van de door uw beschreven geschiedenis sprak het meest tot uw verbeelding en wat motiveerde u om dit verhaal met een lezerspubliek te delen?

Ik heb lang voor mijzelf ontkend dat ik een van die tienduizenden Nederlanders was, die aan een boek werkte. Pas toen ik zo veel nieuw materiaal kreeg en er zelfs verhalen over vermiste inzittenden boven water kwamen, besefte dat ik deze kennis moest delen. Diverse uitgevers deelden die mening. Het meest aansprekende was het contact leggen met de veteranen of hun familie en het inpassen van de informatie die ik van of over hen kreeg. Door de Horsa-glider als gezichtspunt te nemen en door de mensen al voor hun inzet in Arnhem te beschrijven, weet de lezer niet wat er met een individuele persoon tijdens de gevechten gebeurt. Wie overleeft het, wie raakt gewond of wordt krijgsgevangen genomen. Dat is bij veel andere boeken anders.


Is ‘Het Dertiende Peloton/No Return Flight’ het eerste boek dat u publiceerde? Bent u al bezig met onderzoek voor een nieuw boek of blijft het hierbij?

Ja, Het Dertiende Peloton, in het Engels uitgegeven als No Return Flight, is mijn eerste boek. Beide versies hebben een behoorlijk lange ontstaansgeschiedenis doordat er telkens weer nieuwe feiten opdoken en de belangstelling van lezers voor deze geschiedenis over de hele wereld nog steeds toeneemt. Op dit moment werk ik niet aan een boek, maar als zelfstandig journalist schrijf ik op professionele basis aan nieuwsbrieven en vakbladartikelen. Dat blijkt wel als je mijn naam intikt bij google.

Tip: op YouTube staat een Tv- interview met Glider Pilot Morley Williams. De link daarnaartoe is opgenomen in de tweede Engels editie van september 2019, de meest complete en actuele versie van het boek. De Nederlandse versie is de oudste, uit 2004. Die wordt uitsluitend nog aangeboden door een opkoper, zonder dat ik als schrijver daar nog iets van merk. Wie een gesigneerd exemplaar van de ingrijpend vernieuwde editie wil, kan via Facebook en Messenger contact met mij opnemen. Voor kleine groepen als leesclubs en dergelijke, houd ik met enige regelmaat rondleidingen over het boek.

No Return Flight

13 Platoon at Arnhem 1944

ISBN: 9789059118812

Meer informatie over dit boek

Het dertiende peloton

Levensverhalen Rond Zweefvliegtuig Horsa 166 / Slag Bij Arnhem 1944

ISBN: 9789059113404

Meer informatie over dit boek