Mediagenieke verhalen uit Hitlers Derde Rijk

Eind maart verschijnt een nieuw boek van Sjoerd de Boer, getiteld “Een cadeautje van de Führer”. De geschiedenis van het Derde Rijk zit vol onbekende en bijna vergeten verhalen die niet zouden misstaan in een roddelblad. Verschillende van deze verhalen worden in dit boek behandeld. We stelden de auteur via e-mail enkele vragen over deze publicatie die verschijnt bij uitgeverij Just Publishers.

Je nieuwe boek heeft de opvallende titel “Een cadeautje van de Führer”. Kun je uitleggen hoe je op deze titel gekomen bent?

Hitler gaf Eva Braun ooit een villa cadeau. Ze zat klem tussen een minnaar die altijd weg was en een vader die voor haar een fatsoenlijk huwelijk in gedachten had. Maar Hitler wilde niet trouwen. Voordat Hitler eindelijk zijn verantwoordelijkheid voor haar nam, moest ze echter tot tweemaal toe een poging tot zelfmoord doen. Daarna kreeg ze pas haar ‘cadeautje’. De titel is dus ontzettend cynisch. Hij past echter zo goed bij de andere verhalen dat ook het boek die titel kreeg. De overeenkomst tussen de verschillende verhalen is bijna altijd dat ‘cadeautje’. Het gaat eigenlijk steeds over cadeaus die op de een of andere manier door het nationaalsocialisme zijn besmet of gewoon om een rotcadeau. Zie het als gefêteerd worden door de maffia. Daarvoor moet je altijd iets terugdoen…



Het boek telt zestien hoofdstukken, waaronder over het ontspoorde leven van Hermann en Carin Göring, Maurice Bavaud en zijn plan de Führer te vermoorden en Himmlers satanische slot Wewelsburg. Wat hebben de verhalen in deze hoofdstukken als gemene deler, behalve dan dat ze zich natuurlijk afspelen in Hitlers Derde Rijk?

Vooral de ongelooflijke dramatiek van de situaties waarin mensen terechtkomen die zich, al dan niet per ongeluk, inlaten met het nazisme of met de belangrijkste vertegenwoordigers daarvan. Het verhaal van Bavaud bijvoorbeeld. Dat was een jonge vent die probeerde Hitler te vermoorden. Je zou het bijna een onnozele klucht noemen als je het leest, ware het niet dat het zo vreselijk afliep. En dat terwijl hij in feite niets verkeerds had gedaan. Hij had een plan, maar voerde dat uiteindelijk niet uit. Op het gebied van veiligheid en terrorisme hoor je tegenwoordig ook wel eens discussies voorbijkomen over de vraag of je iemand mag straffen voor een plan dat hij beraamt, maar dat nog niet is uitgevoerd. In het Derde Rijk deden ze daar niet zo moeilijk over.



Het boek wordt aangekondigd met de vermelding dat de hierin behandelde verhalen zo opvallend zijn dat ze niet zouden misstaan in een roddelrubriek of in een misdaadprogramma. In één hoofdstuk beschrijf je bijvoorbeeld Joseph Goebbels’ liefdesnest aan de ‘Bogensee’. Ben je niet bang dat jouw benadering als te lichtvoetig wordt beschouwd?

Vooropgesteld, ik ben geen liefhebber van programma’s als ‘RTL Boulevard’, maar toen ik een aantal verhalen had gevonden viel de mediageniekheid ervan gewoon op. Het ligt er vooral aan hoe je het beschrijft. Gelukkig heb je in een boek de mogelijkheid een opvallend verhaal wat subtieler te brengen dan men doorgaans op tv doet. Daar heb ik mijn best wel voor gedaan. Het verhaal over Goebbels is overigens een verhaal dat heel erg past in onze tijd. Hij was de baas van de ‘Babelberg Filmstudio’s’ en stond erom bekend dat hij naast zijn eigen vrouw nogal wat actrices het hof maakte. Het is echt een MeToo-verhaal, waarbij Goebbels’ macht hem de mogelijkheid gaf vrouwen onder druk te verleiden waarbij hij hun carrières kon maken en breken. En iedereen wist het. Er werden door heel gewone mensen uit Berlijn over deze ‘bok van Babelsberg’ stiekem moppen verteld.



Het Derde Rijk is een onuitputtelijke bron van bizarre verhalen. Hitler zelf was allesbehalve een alledaagse figuur, maar ook de mensen die hem omringden, zoals Joseph Goebbels, Heinrich Himmler en Rudolf Hess, waren – zacht gezegd – geen doorsnee politici. Hoe verklaar je dat deze extreme persoonlijkheden elkaar vonden en ook nog eens zoveel volgelingen en macht kregen?

Dat is misschien nauwelijks te verklaren. In een boek van Peter den Hertog las ik wel een interessante gedachte over paranoïde gedrag. In eigen woorden: in een maatschappij waarin iemands paranoïde denkbeelden normaal zijn, valt het minder op dat hij een afwijking heeft. In een ideale maatschappij waarin geen antisemitisme had bestaan, zou Hitler heel erg opgevallen zijn, maar als antisemitisme min of meer (deels) genormaliseerd is, dan valt een paranoïde afwijking nauwelijks op. Op dezelfde manier zou je kunnen bedenken dat in de moeilijke periode na de Eerste Wereldoorlog vol politiek geweld en keiharde discussie de extremiteiten van de figuren die je noemt minder opvielen en misschien wel als indrukwekkend wapen tegen het communisme werden gezien. Als in zo’n sfeer een extremist zijn woord mag doen, komen daar andere extreme figuren als vanzelf op af. Die wanordelijke periode na de Eerste Wereldoorlog komt overigens ook uitgebreid aan bod in ‘Een cadeautje van de Führer’.

Er zijn vele boekenkasten vol geschreven over Hitler en nazi-Duitsland. Wat voegt jouw boek hieraan toe?

Veel van de beste boeken over Hitler zijn van de laatste twintig jaar. Ik denk dat de biografie van Ian Kershaw velen heeft geïnspireerd. Ik denk daarbij aan de kritische Duitse editie van ‘Mein Kampf’ uit de hoek van onder andere de universiteit van München, waaraan bijvoorbeeld Othmar Plöckinger meewerkte, die ook met zijn andere boeken echt gaten in de geschiedschrijving heeft gedicht. Er zijn in de jaren direct na de oorlog veel misverstanden ontstaan, waarover pas veel later met veel meer afstand en nuchterheid werd geschreven. Wat dacht je van Albert Speer, een van de grootste criminelen van het Derde Rijk, die toch nog steeds bekend staat als de ‘goede nazi’. Pas lang na de oorlog ging men wat kritischer kijken naar zijn bijdrage en kwam tot heel andere conclusies.

Mijn boek, dat verhalen bevat over veel meer mensen dan Hitler alleen, bevat materiaal dat deels onbekend is in Nederland, omdat er bijvoorbeeld alleen in Duitsland boeken over zijn verschenen, en bekendere verhalen, waarbij ik vooral de absurditeit of dramatiek van de situatie belicht. Daarnaast verhalen over namen die soms nog wel een belletje doen rinkelen, maar die niet altijd volledig aan bod komen in de grote historische werken. Daarnaast is er bij elk hoofdstuk een lijstje met de adressen van locaties toegevoegd. Je kunt dus met het boek in de hand ook een indrukwekkende fysieke reis door de geschiedenis maken. Het hoofdstuk over het Invalidenkerkhof is bijvoorbeeld een absolute must voor iedere Berlijnganger.



Enkele hoofdstukken bevatten inderdaad verhalen over historische locaties, waaronder verschillende in Berlijn. Ook op je website heb je een heleboel locaties gedocumenteerd. Wat doet het met jou als je deze plaatsen bezoekt en is er een plek die op jou het meest indruk heeft gemaakt en zijn er nog locaties die je graag zou bezoeken?

Wat het met je doet, is eigenlijk niet te voorspellen. Soms raakt iets je heel erg en een andere keer haal je er je schouders als het ware over op. Dat heb je niet in de hand. Ik weet bij rondleidingen soms wel wat je moet zeggen om mensen te raken en daarvoor heb je in een concentratiekamp vaak niet zoveel woorden nodig. Die plekken roepen altijd iets op, vooral als je er voor de eerste keer bent. Dat gold voor mij ook toen ik de eerste keer in Berlijn, in München en op de Obersalzberg was. En het werkt nog steeds. De ring rond Berlijn wordt bijvoorbeeld steeds groter voor mij, maar je blijft er nieuwe dingen vinden. Vooral als ik iets verrassends vind, kan ik natuurlijk heel enthousiast worden. Soms moet je ook even gaan zitten en kijken om te kunnen nadenken over de ellende die zich op een plek heeft afgespeeld. Het helpt om dat dan de ruimte en de tijd te geven, als je die hebt. Soms is mijn lijst zo lang dat ik pas achteraf nadenk over wat ik gezien heb. Bij het werken aan dit boek, heb ik weer allerlei locaties gevonden waar ik graag naartoe wil. Bijvoorbeeld die uit het verhaal over de veemmoord bij Parchim waarbij Martin Bormann en Rudolf Höss waren betrokken. Die staat hoog op mijn lijstje. Maar sinds het Coronavirus in Europa is, kan ook ik geen kant op. Zodra het weer kan, is dat wel een plek die ik snel ga bezoeken.



Eerder publiceerde je het boek “De Hitlermythes”, je schreef enkele artikelen voor deze website en beheert de website The Hitler Pages. Wat fascineert jou aan Hitler en het Derde Rijk en waar komt deze fascinatie vandaan?

Dat heeft alles te maken met de basale vraag naar goed en kwaad. Waarom ontstond zoiets als het nationaalsocialisme en waarom ontstaan er nog steeds dictaturen? De makkelijke antwoorden hebben allemaal een eigen spreekwoord of gezegde zoals ‘macht corrumpeert’ maar is dat ook werkelijk altijd zo? Geldt dat dan ook binnen bedrijven? Je kunt je zelfs afvragen hoe democratisch Nederland eigenlijk is. Een keer per vier jaar stemmen en dan op je werk niet durven zeggen dat je het niet eens bent met je baas omdat je je promotiekansen niet wilt verpesten? Stemmen kun je op je werk niet. Dat zou ook nooit werken, zegt men wel eens. In een staat werkt democratie echter veel beter dan dictatuur, denken we te weten. Hitler bespreekt dit soort zaken in ‘Mein Kampf’ en komt tot een ander conclusie. Hoe voorkomen we dat iemand die zo’n soort visie deelt, de macht grijpt? Hoe zien we het aankomen? Hoe lastig dat ook is, toch is het belangrijk na te denken over ethische kwesties en over hoe we iedereen op een goede manier mee kunnen laten denken, zonder dat je in allerlei complottheorieën verzandt. Daarover gaat de ‘Hitlermythes’, over hoe belangrijk het is de juiste bronnen te raadplegen en niet zomaar een onlinejournalist met een deadline of een je volstrekt onbekende twitteraar. Het principe dat werkt bij het ontstaan van internetbubbels zou wel eens hetzelfde mechanisme kunnen zijn waardoor dit foute rijtje mannen als magneetjes aan elkaar gingen kleven.

Ben je al begonnen aan het schrijven van een nieuw boek of heb je plannen daarvoor? Zo ja, zal een nieuw boek ook weer gaan over het Derde Rijk? Wil je al een tipje van de sluier oplichten?

Er zijn plannen genoeg. Ik heb altijd al iets willen doen met mijn website, maar ik heb ook nog wat andere interesses. Ook mijn uitgever had nog een goed idee. Heel interessant is een kwestie van vlak na de oorlog die ik op het spoor kwam binnen mijn eigen familie. Daar zeg ik nog even niets over, maar de kans is groot dat er binnenkort een artikel over verschijnt. Als dat uit de hand loopt, zit ook daar ook weer een boek in…

Een cadeautje van de Führer

Vergeten verhalen uit het Derde Rijk

ISBN: 9789089750754

Meer informatie over dit boek