Vrede en vrijheid zijn niet vanzelfsprekend, je moet er iets voor doen

Fietsers uit Nederland en Duitsland fietsen in 2020 samen “Terug naar Westerbork” om 75 jaar vrede en vrijheid te herdenken. De Stichting Terug naar Westerbork wil hiermee een internationale bijdrage leveren aan de aandacht voor 75 jaar vrede en vrijheid in Nederland en Duitsland. Jongeren moeten worden bereikt met onderwijs en sport, zodat zij de boodschap van vrede en vrijheid door kunnen geven aan toekomstige generaties. We stelden over dit initiatief via e-mail enkele vragen aan de organisatie.

In 2020 organiseren jullie twee fietstochten, één van Bergen-Belsen naar Westerbork van 300 kilometer en één van Auschwitz naar Westerbork van 970 kilometer. De eerste route is bestemd voor mbo-studenten, de tweede voor hbo- en wo-studenten. Mikken jullie op studenten van een bepaalde studierichting en kunnen ook niet-studenten zich opgeven? En waarom is de route voor mbo-studenten korter?

Eigenlijk moet je het anders zien: we beginnen op 22 april 2020 een educatieve fietstocht met 95 hbo- en wo-studenten in Auschwitz. Die groep komt op 1 mei 2020 in Bergen-Belsen aan. Daar komen dan 2000 mbo-studenten bij. Gezamenlijk gaat dan die hele groep op 2 mei 2020 fietsen naar Herinneringscentrum Kamp Westerbork, waar ze op 4 mei 2020 aan komen.

Doelgroep hbo- en wo-studenten zijn in de eerste plaats zij die zich voorbereiden op een baan in het onderwijs. Ook niet-studenten kunnen zich overigens opgeven voor de fietstocht van Bergen-Belsen naar Westerbork. Uiteindelijk draait het erom dat de deelnemers een zo bijzondere ervaring opdoen, dat zij “het verhaal” doorvertellen.

Dat de route voor mbo-studenten korter is, ligt niet aan hen maar aan het feit dat we een dergelijk grote groep niet gedurende 12 dagen kunnen ondersteunen. De keuze voor mbo als doelgroep is gemaakt na overleg met het Nationaal Comité 4 en 5 mei en de MBO Raad. Voor het mbo is ook een set lesmateriaal ontwikkeld, terug te vinden op onze website.

Ook Duitse en Poolse studenten doen mee aan de fietstocht van Auschwitz naar Westerbork. Fietsen zij dezelfde route en rekenen jullie op interactie tussen de Duitse, Poolse en Nederlandse studenten? De Duitse en Poolse jongeren zijn waarschijnlijk al de derde generatie na de oorlog. Verwachten jullie desondanks dat de Duitse Poolse en Nederlandse studenten de reis anders beleven?

Doel van ons project is ook dat de deelnemers vanuit de verschillende landen met elkaar in contact komen, verbinding met elkaar maken en over de geschiedenis door gaan praten. Hoe sterker de band tussen verschillende landen en volkeren, hoe minder kans op herhaling van wat er gebeurd is… We werken ernaar dat de groep echt als een gemengd gezelschap de tocht gaat doen. We denken dat de beleving van de reis voor de Duitse en Poolse deelnemers niet echt anders zal zijn dan voor de Nederlandse deelnemers. Ook voor die Nederlandse deelnemers geldt dat ze de derde generatie van na de oorlog zijn. Juist daarom is het zo belangrijk dat ze dit meemaken, ze kunnen immers niet meer terugvallen op de verhalen van ouders, grootouders of anderen die de oorlog echt dichtbij hebben meegemaakt.

Is er bewust gekozen om deze routes per fiets af te leggen? Een busreis langs de verschillende locaties of een kortere wandeling naar Westerbork had ook gekund. Welke specifieke ervaring doen de deelnemers op door te fietsen?

Ja, een bewuste keuze. Ons motto is: vrede en vrijheid zijn niet vanzelfsprekend, je moet er iets voor doen. Dat geldt ook voor sportprestaties: je moet er echt voor werken. Daarbij komt dat een gezamenlijke grote fysieke inspanning ook echt samenbindt. Na afloop van de tocht zullen de deelnemers zich deze blijvend herinneren, niet alleen vanwege de bijzondere ervaringen bij bezoeken aan musea of bij de educatieve programma’s onderweg, maar ook vanwege de mentale en fysieke uitdaging die ze hebben overwonnen.

Wie zijn de initiatiefnemers van dit project? Wat is hun affiniteit met het thema 75 jaar vrede en vrijheid? Werken jullie onafhankelijk of is er ook steun van grotere organisaties?

De initiatiefnemers hebben verschillende achtergronden. Ze zijn afkomstig uit het bankwezen, defensie, de brandweer, het onderwijs, de wetenschap en uit de sportwereld. Maar ze hebben gemeen dat ze het bijzonder belangrijk vinden dat 75 jaar vrede en vrijheid moet worden herdacht. Bovenal zijn ze ervan overtuigd dat hierbij de nieuwe generatie moet worden betrokken. De verbinding tussen heden en toekomst kan alleen worden gelegd door de wereldburgers van nu. Wij hebben een partnerorganisatie in Duitsland: Internationales Bildungs- und Begegnungswerk gGmbH in Dortmund. Deze organisatie is voor geheel Duitsland verantwoordelijk voor het organiseren van tochten naar herdenkingsplekken. Ook het Staatsmuseum Auschwitz-Birkenau is partner. Maar er zijn veel meer organisaties die ons steunen, kijk maar eens op onze website.

Bij de route Auschwitz-Westerbork wordt ook Kreisau aangedaan, in het Pools Krzyżowa. Niet iedereen zal deze plaatsnaam meteen associëren met de Tweede Wereldoorlog. Waarom is voor deze stad als tussenstop gekozen en waaruit bestaat het dagprogramma dat hier georganiseerd is?

In Kreisau bevindt zich het landgoed dat in de tijd van de Tweede wereldoorlog aan de familie Von Moltke toebehoorde. Op dit landgoed kwam een groep mensen bij elkaar kwam die zich tegen het nazi-regime verzette. Deze zogenoemde “Kreisauer Kreis” werd gevormd door politici, ambtenaren, schrijvers, intellectuelen en economen, zij zwoeren samen tegen de dictatuur van Adolf Hitler. Deze groep vormde de kern van het intellectuele verzet, de leden hielden zich bezig met hoe Duitsland er staatsrechtelijk en maatschappelijk uit zou moeten gaan zien na de val van het nazisme. Er waren echter ook vanuit deze groep contacten met de groep rond Von Staufenberg die een aanslag op Hitler pleegde. Het landgoed werd in de jaren negentig ontwikkeld tot een centrum voor Duits-Poolse betrekkingen en Europese samenwerking.

Het dagprogramma dat de deelnemers daar krijgen gaat uiteraard over die Kreisauer Kreis en over het landgoed. Maar ook over de verzoening tussen Duitsland en Polen die op dat landgoed begon. Ten slotte zal daar ook de Nederlandse Stichting Sobibor aanwezig zijn, om de deelnemers te vertellen over vernietigingskamp Sobibor. Dit hebben we in ons programma gebracht omdat van de 107.000 mensen die vanuit Kamp Westerbork werden afgevoerd naar vernietigingskampen, ruim 34.000 naar Sobibor werden afgevoerd. Omdat Kamp Westerbork een centrale plaats in ons project inneemt, mogen we deze groep niet vergeten.

Tijdens dezelfde route wordt ook Dresden bezocht, de stad die in februari 1945 zo zwaar getroffen werd door een geallieerd bombardement. Er is in Nederland altijd veel discussie over slachtofferschap: mag je het leed van de één vergelijken met de ander? Welke rol speelt het bezoek aan deze stad binnen het geheel dat meer gericht is op de Holocaust?

Het bezoek aan Dresden is bedoeld om te laten zien hoe de wederopbouw na de oorlog plaats vond. In onze educatieve tocht willen we niet alleen stilstaan bij de Holocaust. Zo staan we ook stil bij de deling van Duitsland na de Tweede Wereldoorlog, bij de verzoening tussen Duitsland en Polen, bij plaatsen die bij het begin en aan het einde van die oorlog belangrijk waren. Voorbeeld van dat laatste: we gaan ook naar het monument dat de plek herdenkt waar aan het eind van de oorlog Russische en Amerikaanse troepen elkaar ontmoetten (Torgau).

Dit project wordt volledig gerund door vrijwilligers. Wat voor achtergronden hebben zij? Welke rol spelen zij tijdens de fietsroutes? Zijn er genoeg vrijwilligers beschikbaar of kunnen jullie nog hulp gebruiken?

Ja, geweldig dat we met zo veel vrijwilligers dit mooie project mogen opzetten en uitvoeren. We kunnen zeker nog meer mensen gebruiken! Zo hebben we vooral bij de tocht vanaf Bergen-Belsen best veel begeleiders nodig en mensen die zich bezighouden met de verzorging van de deelnemers. Ook hebben we in Bergen-Belsen en in Esterwegen en Herinneringscentrum Kamp Westerbork vrijwilligers nodig die van tevoren een korte opleiding ontvangen zodat zij de deelnemers op die plekken kunnen rondleiden. Educatie staat hoog in ons vaandel. Maar de te bezoeken voormalige kampterreinen kunnen een zo grote groep niet aan. Daarom deze oplossing. Hoe dan ook: belangstelling? Meld u aan bij info@terugnaarwesterbork.eu.

Is dit project eenmalig, speciaal voor 75 jaar bevrijding of zal dit initiatief in de toekomst een vervolg krijgen?

Of het gehele programma wat we hebben opgezet over 5 jaar weer zal worden georganiseerd weten we niet, dat is aan onze opvolgers! Maar we zijn wel bezig om de fietsroute tussen Bergen-Belsen en Herinneringscentrum Kamp Westerbork ook als een permanente route vast te leggen. Deze fietstocht kan in de toekomst worden gebruikt door gezinnen, fietsclubs of deel gaan uitmaken van bijvoorbeeld de opleiding Veiligheid en Vakmanschap aan mbo’s of van het lespakket Burgerschap binnen de mbo’s.

Er worden ook twee seminars georganiseerd, in Nederland en in Duitsland. Voor wie zijn deze bedoeld en waarop is het programma gericht?

De seminars zijn in de eerste plaats bedoeld voor hbo- en wo-studenten, maar staan ook open voor eenieder die met educatie bezig is. Het eerste seminar is op 28 november 2019 gehouden op de Nederlandse ambassade in Berlijn en had als titel: “Gedenken en herdenken van de Tweede Wereldoorlog in Europa. Verleden, heden en Toekomst”. Het tweede seminar wordt op 6 maart 2020 gehouden in Breda. De titel van dat seminar is: “Toekomst van vrede en vrijheid in Europa”.

De tocht eindigt 4 mei 2020. Hebben jullie ook nog een activiteit op 5 mei 2020, Bevrijdingsdag?

De Duitse en Poolse deelnemers zullen, op uitnodiging van het Bevrijdingsfestival Drenthe, op 5 mei 2020 aanwezig zijn bij de bevrijdingsactiviteiten in Assen. Duitsland en Polen kennen geen festiviteiten ter viering van de bevrijding zoals wij dat in Nederland doen, we willen hen daarom niet alleen het herdenken maar ook dat vieren laten meebeleven.