Bewondering voor de moed en morele standvastigheid van een Limburgse verzetsman

Jo Lokerman (1901-1945) is een relatief onbekende Limburgse verzetsman. Zijn biografie werd geschreven door Marie-Cécile van Hintum en in april 2019 gepubliceerd. We stelden haar enkele vragen over haar onderzoek en boek.

Wij hebben het boek "Lokerman" gerecenseerd, het oorlogsverhaal van de relatief onbekende Limburgse verzetsman Jo Lokerman. Waarom heb je ervoor gekozen om juist over deze persoon een boek te schrijven? Is Lokerman in Limburg bekender dan daarbuiten?

In Maastricht is er een straat naar Lokerman genoemd en staat zijn naam op diverse gedenkstenen, maar daarbuiten kende volgens mij niemand hem. Ik in ieder geval niet. Op verzoek van kleinzoon Jan Willem Lokerman ben ik in zijn verhaal gedoken, dat Fred Cammaert in het ‘Verborgen front’ al eerder beschreven had. Vooral het verraad door een Nederlandse verraadster en de Duitse SD’er Richard Nitsch, een ‘oude bekende’, die ik eerder in ‘De jacht op het verzet’ portretteerde, fascineerde mij. Het leek me direct heel spannend om het minutieus te reconstrueren en zo een groter verhaal te vertellen over de enorme persoonlijke moed van 'gewone verzetsmensen' als Lokerman én de uitgekiende methoden waarmee de ‘professionals’ van de Sicherheitsdienst overal in Nederland op hen joegen. Een recensente van de NRC noemde mijn boek een 'kroniek van moed en verraad'. Precies dat zweefde mij voor ogen, toen ik mijn onderzoek begon.

Het schrijven van dit uitgebreide en goed gedocumenteerde boek zal veel tijd in beslag genomen hebben. Hoe lang heeft het geduurd voordat het af was, vanaf het idee tot aan het verschijnen van de eerste druk?

Het hele project duurde (met tussenpozen) van het voorjaar 2017 tot medio februari 2019, toen ik het manuscript bij de uitgever en de opdrachtgever inleverde. Na controle van de drukproeven lag het op 9 april jl. bij de drukker.

Heb je hulp gekregen bij het verdiepen van de verhaallijnen en het verkrijgen van bronnen? Zo ja, van wie?

Nee, dat heb ik in mijn eentje gedaan, gebruikmakend natuurlijk van al het verzamelde materiaal. Omdat Lokerman een relatief onbekende figuur was en er weinig persoonlijke bronnen waren, moest ik heel erg om de man heen cirkelen en wilde ik alles weten over de context waarin hij leefde en opereerde. Zo heb ik voor het deel over Lokermans verzet enorm veel gehad aan het 'Verborgen front' van Fred Cammaert. Met behulp van dat boek heb ik echt álle voor Lokermans verzetswerk relevante gegevens op een rij kunnen zetten. Een intensieve klus want de geschiedenis van het Limburgse verzet is zeer complex. Maar ik kon toen wel lijnen trekken, patronen zien en het verhaal goed opbouwen. Verder heb ik wat betreft de bronnen alle medewerking gehad van de familie Lokerman, die hun spreekwoordelijke koffer ‘zomaar’ aan mij meegaven; dat vind ik nogal wat. En ook de nazaten, die ik heb geïnterviewd, en de medewerkers van de diverse archieven waren heel behulpzaam.


Hoe heb je het overzicht weten te behouden met zoveel informatie die je tot je beschikking had?

Ik werk met mijn eigen mappensysteem en databases, die mij helpen om tijdens de research snel te kunnen zien welke informatie ik nog mis, hoe lijnen lopen, welke personen van belang zijn enzovoorts, en natuurlijk om de gegevens tijdens het schrijven snel te kunnen oproepen.

Is er een hoofdstuk of fragment in dit boek met een voor jou bijzondere betekenis?

Vooral Lokerman zelf heeft bijzondere betekenis voor mij gekregen. Ik was hiervoor eerlijk gezegd niet bijzonder geïnteresseerd in het verzet en voelde aanvankelijk een zekere scepsis om mij daar op verzoek van nazaten in te verdiepen. Niet voor niets heb ik vooraf duidelijke afspraken gemaakt over mijn onafhankelijkheid als onderzoeker/auteur. Maar gaandeweg heb ik bewondering gekregen voor Lokermans moed en morele standvastigheid. Hij koos echt voor het verzet. Dat begon bij de Nederlandse Spoorwegen, hij was treinmachinist. Hij toonde zich direct een fel tegenstander van de ‘loyale samenwerking’ en liet dat horen ook. Net zoals hij zijn lidmaatschap van de vakbond opzegde, toen de NSB daar de scepter ging zwaaien. Je moet het maar durven, als de meeste van je collega’s niets doen. Met zijn latere verzet redde hij velen het leven. Dat het hem zijn eigen leven heeft gekost, omdat hij totaal niet was opgewassen tegen de gehaaide intriges van Gonnie Zeguers-Boere, vind ik diep tragisch.

Dit boek gaat over een verzetsman in Limburg. Je woont zelf in Amsterdam en veel verzetsliteratuur richt zich op andere Nederlandse provincies. Heb jij een persoonlijke connectie met Limburg en/of heb jij het als bijzonder ervaren om over het verzet in deze provincie te schrijven?

Ik woon in Amsterdam en ben opgegroeid in Friesland, dus ik had en heb geen enkele connectie met Limburg. De eerste keer dat ik daar voor onderzoek naartoe ging, werd een van mijn Randstedelijke vooroordelen trouwens direct bevestigd: ik kon het centrum niet in vanwege de optredens van André Rieu, toch een Limburgs icoon. Ik moest er wel om lachen. En helemaal toen ik later ontdekte, dat een van Lokermans koeriersters, Nelly Eymael, de schoonmoeder van André Rieu is. Diens zoon Pierre heeft me vervolgens goed geholpen.

Ben je tijdens je onderzoek gestuit op andere minder bekende verzetsleden (van buiten de Randstad) die een biografie verdienen? Zou je zelf nog eens een verzetsbiografie willen schrijven of heb je al een ander idee voor een komend boek?

Ik ben zeer onder de indruk geraakt van een verzetsman als Derk van Assen, een wat oudere belastingambtenaar uit Maastricht, die als een van de eersten een heel hulpnetwerk voor piloten en Joden heeft weten op te bouwen. Een echte held in mijn ogen. In 1943 werd hij na laf verraad doodgeschoten door Richard Nitsch, Lokermans latere beul. En ook Arie van Mansum heeft veel voor het Limburgse verzet betekend. Fred Cammaert heeft over hen geschreven en beiden komen ook in mijn boek uitgebreid aan bod. Maar over Van Mansum is er al een biografie. En ik zoek het nu bij voorkeur even buiten het verzet. Al weet je natuurlijk nooit, wat er op je pad komt…

Waarom heb je Ad van Liempt gevraagd een voorwoord te schrijven? Hij schreef eerder een voorwoord in het fel bekritiseerde boek “Oorlogsouders” van Isabel van Boetzelaer, waarvan hij later spijt had. Ben je niet bang dat deze commotie nu negatief op jouw boek afstraalt?

Nee, helemaal niet. Ik zou niet weten waarom. Ik ben via Ad van Liempt met de familie en later met uitgeverij Balans in contact gekomen. Jan Willem Lokerman wilde graag een voorwoord van Ad en Ik vind het eervol dat hij dat voor ons heeft willen doen. De commotie over het boek van Isabel van Boetzelaer begrijp ik heel goed. Maar Ad van Liempt heeft meermaals zijn spijt betuigd over de kwestie. En hij was niet de auteur van dat boek. Net zomin als hij inhoudelijk iets met mijn boek te maken heeft gehad.

Het boek “Oorlogsouders” gaat over baron Willem van Boetzelaer. Hij speelt ook in jouw boek een rol. Heb jij door je onderzoek een ander of aanvullend inzicht verkregen op de discussie over deze persoon?

Ik beschrijf in mijn boek gedetailleerd op welke doortrapte manier Willem van Boetzelaer in Maastricht Jodenhelper van het eerste uur Derk van Assen in de val laat lopen. Van Assen, zijn vrouw Berendje en hun twee Joodse onderduikers, een ouder echtpaar, worden door Willem van Boetzelaer in hoogst eigen persoon bij de SD afgeleverd. Dat gebeurde in de zomer van 1943 en was Van Boetzelaers eerste wapenfeit sinds zijn indiensttreding bij de Haagse SD. Drie van zijn slachtoffers zijn gruwelijk aan hun einde gekomen het vierde overleefde ternauwernood meerdere concentratiekampen, waaronder Auschwitz. In de nasleep van Van Boetzelaers actie zijn trouwens meer belangrijke verzetsmensen en ondergedoken Joden uit het netwerk van Lokerman in handen van de SD gevallen. Ik wist al dat Willem van Boetzelaer erg fout is geweest. Maar toen ik de man in mijn onderzoek opnieuw tegenkwam, werd dat beeld in hoge mate versterkt. De manier waarop Isabel van Boetzelaer hem in ‘Oorlogsouders’ neerzet, vind ik dan ook zeer discutabel.

Voor TracesOfWar.nl (en voorheen voor Go2War2.nl) recenseerde je al ruim vijfentwintig boeken. Heb je tijdens het schrijven iets gehad aan jouw recenseer-ervaring? Hoe heb je het tot dusver ervaren dat andere mensen jouw boek beoordelen?

Zeker, alle schrijfervaring is belangrijk. Maar ik heb ook veel profijt gehad van het feit dat ik veel lees. Vooral historische non-fictie (incl. biografieën), mijn favoriete genre. Het is natuurlijk heel spannend om een boek te publiceren, zeker als het je solodebuut is. Ik krijg tot dusver veel positieve reacties. Alle reacties zijn welkom. Ik waardeer het zeer, als mensen de moeite nemen om te reageren!

Lokerman

Het tragische oorlogsverhaal van de Limburgse verzetsleider die verraden werd

ISBN: 9789460039225

Meer informatie over dit boek