Rough Guides treedt in de voetsporen van de bevrijders

Op 1 juli 2019 presenteren de Liberation Route Europe Foundation en Rough Guides een reisboek over de bevrijding van Europa tijdens de Tweede Wereldoorlog. De publicatie bevat honderden locaties in verschillende landen en is getiteld "Travel the Liberation Route Europe". TracesOfWar.nl stelde de auteurs, Nick Inman en Joe Staines, enkele vragen via e-mail. De tekst is vertaald door Nadia Guntlisbergen.

Wat is de Liberation Route Europe Foundation (Bevrijdingsroute Europa Stichting) precies? Wanneer werd het Nederlandse project een Europees project?

Liberation Route Europe (LRE) is een voortdurend groeiend, internationaal herdenkingspad, dat belangrijke mijlpalen uit de moderne Europese geschiedenis met elkaar verbindt. Het verbindt de belangrijkste gebieden die getroffen zijn tijdens de bevrijding van Europa in 1944-45 en wordt onderhouden door de Liberation Route Europe Foundation.


Audiopunt van de Liberation Route in Groesbeek. Foto: Liberation Route Europe
Het begon als een klein, regionaal project in het gebied rond Arnhem en Nijmegen, waar Operatie Market Garden en Operatie Veritable plaatsvonden in 1944-45. Drie regionale musea voegden zich bij de plaatselijke VVV Arnhem-Nijmegen om mensen bewust te maken van de lokale WO2-geschiedenis door het vertellen van verhalen en het promoten van gedenkplaatsen.

Dit eerste project werd enthousiast onthaald, en verspreidde zich snel naar andere provincies van Nederland. Deze initiële populariteit spoorde de stichters aan om te kijken of er uitgebreid kon worden naar andere Europese landen. Toen zij succesvol konden samenwerken met partners uit vijf andere landen was het idee van een transnationaal gedenkpad, dat de verschillende gebieden, locaties, en verhalen van de bevrijding door heel Europa met elkaar zou verbinden, geboren.

Hoe zijn jullie als schrijvers bij dit project betrokken geraakt?

Nick Inman is een reisschrijver, gespecialiseerd in Frankrijk (waar hij woont) en Europa. Hij heeft lange tijd gewerkt voor Insight Guides (gerund door APA). Na de overname van Rough Guides door APA in 2017 werd hij gevraagd om aan de eerste nieuwe Rough Guide titel te werken, "Travel the Liberation Route Europe".

Joe Staines is een freelance editor en auteur, gespecialiseerd in kunst, cultuur en geschiedenis. Hij was al bekend bij Rough Guides, aangezien hij van 1999 tot 2012 als zowel schrijver als editor aan hun niet-reisgerelateerde referentiemateriaal werkte, en recentelijk ook als reiseditor bij hen in dienst kwam.

Er zijn al andere WO2-reisgidsen, hoe onderscheidt deze zich?

Ons boek focust zich puur en alleen op de herdenkingsroutes door heel Europa heen (zowel in het oosten als in het westen), en niet alleen op één land zoals veel andere titels doen. Hoewel de militaire operaties van de westerse geallieerden de kern van het boek vormen, waren we vastberaden om niet alleen een Anglo-Amerikaans perspectief op de bevrijding te bieden, en hebben we geprobeerd om de ervaring van het leven onder het naziregime en van de tweeslachtige bevrijding door de Soviets uit te beelden. We hebben ook geprobeerd om een verhaal te vertellen dat je ook los van de bezienswaardigheden kunt lezen, zodat je ook thuis in je luie stoel van het boek kunt genieten. Er staan veel foto’s en kaarten in, alsook extra informatie en context, bijvoorbeeld over onderwerpen als de Europese verzetsgroepen, de Holocaust en de wederopbouw.


Begraafplaats van het Gemenebest in het Reichswald. Foto: Liberation Route Europe
Is dit het eerste boek waar jullie samen aan gewerkt hebben? Hoe was jullie rolverdeling?

Ja, dit was de eerste keer dat we samenwerkten. Nick werkte aan de synopsis van het boek in overleg met Rough Guides en LRE, Joe kwam er daarna bij als Nicks co-auteur. We benutten Nicks gespecialiseerde kennis over de Franse geschiedenis en cultuur, en verdeelden de rest van het werk aan de hand van onze individuele interesses. We beoordeelden elkaars werk en maakten gaandeweg suggesties, dat werkte erg goed.

Het boek beschrijft Italië, het Verenigd Koninkrijk, Frankrijk, België en Luxemburg, Nederland, Polen, Tsjechië en Duitsland. Zijn jullie zelf op al die plekken geweest?

We zijn allebei naar veel van de locaties geweest, maar door beperkingen in tijd en in geld hebben we gebruik moeten maken van de expertise van het LRE-team dat ons uit de eerste hand informatie heeft gegeven over de plaatsen die zij het meest belangrijk vonden.

Het Verenigd Koninkrijk staat er ook in, maar is nooit bezet geweest (en dus ook nooit bevrijd). Waarom hebben jullie dit land toch opgenomen en wat voor locaties hebben jullie beschreven?

Het VK is waar de bevrijding gepland en georganiseerd werd, en waar miljoenen troepen zich verzamelden voor de Franse invasie. We wilden dit aspect van het verhaal ook laten zien, dus leek het ons belangrijk om het VK ook mee te nemen. Er zijn veel locaties die we in het boek wilden hebben, maar we hebben ons uiteindelijk beperkt tot die in het zuiden van Engeland: zowel de voor de hand liggende locaties, zoals de Churchill War Rooms in Londen en het D-Day Story museum in Portsmouth, maar ook de minder voor de hand liggende, zoals Hayling Island in Hampshire, en de Romney, Hythe & Dymchurch Railway in Kent. Tussen het handjevol noordelijke locaties zitten het Yorkshire Air Museum en het Western Approaches Museum in Liverpool.


Het D-Day Story museum in Portsmouth. Foto: Liberation Route Europe
Natuurlijk kun je niet alle musea en andere locaties toevoegen in het boek. Hoe hebben jullie een selectie weten te maken?

Met moeite. De musea en militaire installaties werden al snel een prioriteit, maar het was moeilijk om te kiezen tussen alle militaire begraafplaatsen. We maakten eerst heel lange lijsten en hebben daar verschillende criteria op los gelaten – zoals relevantie – zonder de variëteit tussen de vele verschillende soorten locaties uit het oog te verliezen. Het boek was een gezamenlijke inspanning van LRE en Rough Guides, dus het veldwerk van LRE hielp met selecteren, maar er was ook ruimte om recent opgerichte gedenkplaatsen en musea toe te voegen. Het International Bomber Command Centre vlakbij Lincoln was er daar één van, net als het Museum of the Second World War in Gdańsk.

Van alle plaatsen die je bezocht en/ of beschreven hebt, welke vonden jullie het meest indrukwekkend en waarom?

Nick: Hoewel ik de beroemde locaties erg indrukwekkend vind, zoek ik persoonlijk naar plaatsen die de oorlog weer terugbrengen tot een menselijk niveau. Ik ben bijzonder geïnteresseerd in de minder bekende verhalen van de bevrijding, vooral de bewegingen in Frankrijk en Italië. Zo zul je een maquishutje in het bos of een klein museum samengesteld door een betrokken lokale vereniging niet vinden in de standaardliteratuur, en er is misschien ook niet veel te zien, maar er is altijd een hoop om voor te stellen en te ervaren.

Joe: In de zin van onuitwisbare indrukken moet ik zeggen Auschwitz II-Birkenau. Na het bezoeken van Auschwitz I gaan de meesten niet door naar het nabijgelegen kamp bij Brzezinka, en door de afwezigheid van de menigtes voel je echt de pure, verschrikkelijke somberheid. Het is een aangrijpende plek om te bezoeken, maar een essentiële herinnering aan de noodzaak om een einde te maken aan het bloeddorstige naziregime.

Wat hopen jullie te bereiken met dit boek? Is het met name gericht op de jeugd, die vaak door heel Europa reist?

Het boek is bedoeld als herinnering van het hoogtepunt van één van de meest catastrofale gebeurtenissen uit de Europese geschiedenis. Dit is geen gebeurtenis om te vieren, of over op te scheppen, maar om te begrijpen. De oorlog is een herinnering aan de rampzalige gevolgen die politieke inzinkingen kunnen hebben. Het gaat zowel over grote, globale verhandelingen als over vele kleinere, individuele verhalen. Hoewel deze gebeurtenissen relatief recent zijn, zijn de meeste deelnemers overleden of aan het eind van hun leven. Herdenken en bespreken wat er gebeurd is is belangrijk voor alle generaties, niet alleen de jeugd, en het bezoeken van specifieke locaties – of het nou de stranden in Normandië of de bossen van de Ardennen zijn – geeft een extra dimensie aan het begrip van wat er gebeurd is. Met het boek willen we mensen eraan herinneren dat de Tweede Wereldoorlog een immens gecompliceerde periode uit de geschiedenis is, en niet het simpele verhaal van goed en kwaad waar het vaak tot gereduceerd wordt.


Monument op Utah Beach in Normandië. Foto: Liberation Route Europe
Hebben jullie een persoonlijke band met de bevrijding?

Terwijl we aan het boek werkten, kwamen we erachter dat we allebei naaste familie in Europa hadden ten tijde van de bevrijding.

Nick: Ik wist dat David Inman, mijn vader, betrokken was bij het einde van de oorlog, maar ik heb nooit de moeite genomen om erachter te komen welke rol hij daarin speelde. Het boek stimuleerde me om te luisteren naar de opname die ik van zijn leven had gemaakt, en om te vragen naar zijn militaire dossier. Hij zat in de Royal Artillery en was in januari 1945 in Nederland gestationeerd. Hij was in eerste instantie in Nijmegen gestationeerd, en in april hielp zijn divisie mee met de bevrijding van Arnhem en Ede. Na de nederlaag van Duitsland bewaakte zijn eenheid een vluchtelingenkamp. Hij bracht de nasleep van de oorlog door in Triëst en daarna in Gaza, waar hij gepromoveerd werd tot sergeant alvorens in september 1947 af te zwaaien.

Joe: In 1944 speelde mijn moeder, Pauline Letts, in een toneelstuk, A Soldier for Christmas, in het Londense West End. Aan het einde van het jaar werd besloten om samen met de geallieerde troepen op tournee te gaan door het net bevrijde Frankrijk, België en Nederland. Het werd georganiseerd door de Entertainments National Service Association (ENSA), die allerlei verschillende soorten vermaak voor de Britse troepen organiseerde gedurende de oorlog. Onderweg hield mijn moeder een dagboek bij: een mengelmoes van observaties over de doorgaande ontberingen van mensen, roddels over haar medeacteurs, het bijhouden van de cadeaus voor thuis, en de schok van het acteren in een theater waar een paar weken eerder nog Duitse entertainers hadden gestaan (en hun handtekeningen op de muren van de kleedkamers hadden achtergelaten).

Travel the Liberation Route Europe

Sight and experiences along the path of the World War II allied advance

ISBN: 9781789194302

Meer informatie over dit boek