Poolse vliegeniers vochten voor de vrijheid van anderen

Op TracesOfWar.nl bespraken we onlangs het door Pen & Sword uitgegeven boek "The Polish 'Few'" van schrijver Peter Sikora. Het gaat over Poolse vliegeniers tijdens de Slag om Engeland. We stelden hem via e-mail enkele vragen.



Wij hebben uw boek “The Polish Few” gerecenseerd. U heeft een speciale interesse voor de vroegere Poolse luchtmacht en de Poolse deelname aan de Slag om Engeland en de Tweede Wereldoorlog. Waar komt deze fascinatie vandaan?

Ik zal beginnen met een korte toelichting. Er bestond niet zoiets als een “vroegere Poolse luchtmacht”, niet in Polen (waar een luchtmacht een integraal onderdeel was van de strijdkrachten en bekend stond onder verschillende namen,waarvan “Lotnictwo Wojskowe” (Militaire Luchtvaart) de meest populaire was) en ook niet in 1940 in Frankrijk. Het was in Groot-Brittannië, waar de Poolse luchtmacht haar geschiedenis begon als een onafhankelijke structuur van de Poolse strijdkrachten in ballingschap, die eerder dan er deel van uit te maken onder operationele en logistieke leiding van de RAF vloog.

Terugkomend op de vraag, ik dacht dat het nodig was om dit verhaal onder de aandacht van niet-Poolse lezers te brengen, aangezien Poolse piloten en grondpersoneel een belangrijke rol speelden in de Battle of Britain. Ik heb altijd van geschiedenis gehouden, wat niet gemakkelijk was in Polen, dat werd geregeerd door het communistische regime, gecontroleerd door de Sovjets. Ons werd “hun” versie van de geschiedenis van Polen geleerd. Desondanks kreeg ik het geschiedenisvirus heel vroeg mee van mijn vader, die zelf deel uitmaakte van de Poolse luchtmacht. Bovendien werd ik ook aangemoedigd door mijn geschiedenisleraar, die me zelfs toestond om namens hem geschiedenislessen te leiden.

Het schrijven van dit uitgebreide en goed gedocumenteerde boek zal veel tijd in beslag genomen hebben. Hoe lang heeft het geduurd voordat dit boek af was? Vanaf het idee tot aan het verschijnen van de eerst druk.

Ik moet toegeven dat het de uitgever was die mij benaderde met dit aanbod, en omdat ik de reputatie van Pen & Sword ken heb ik niet geaarzeld. Het kostte mij ongeveer anderhalf jaar om het te voltooien, maar het is moeilijk om te zeggen of het boek af is of niet, omdat er regelmatig nieuwe materialen opduiken. Ik heb het geluk dat ik in de loop der jaren zoveel materiaal heb verzameld.

Hoe heeft u het hele verhaal rond gekregen? Gebruikte u verhalen uit de tweede hand, getuigenverklaringen, interviews en andere documenten?

Ik gebruik altijd alle beschikbare bronnen, dit is een standaard onderdeel van de uitgebreide voorbereiding, die ik de laatste tien jaar altijd heb gemaakt bij het schrijven van mijn vorige acht boeken. Om het meest duidelijke en nauwkeurige beeld te krijgen, vergelijk ik alle materialen. Dat is het mooie aan het schrijven van een historisch boek; je hebt vaak te maken met tegenstrijdige gegevens. Ik had het biografische gedeelte bijna klaar als resultaat van mijn langdurige onderzoek. Er waren echter enkele nieuwe gegevens, meestal verkregen van de families van de Poolse piloten.

Heeft u hulp gekregen bij het verdiepen van alle verhaallijnen en zo ja, van wie? Heeft u bijvoorbeeld steun gehad van veteranenclubs of een vereniging van verschillende squadrons?

Natuurlijk. Het is niet mogelijk om dit soort boeken zonder hulp te schrijven. Alle weldoeners worden vermeld aan het begin van “The Polish Few” en ik wil niet speculeren wie het meest heeft bijgedragen, want al hun hulp was geweldig. Ik had het geluk een paar van de Poolse piloten enkele jaren geleden te ontmoeten, maar nu zijn ze allemaal overleden. De laatste Poolse veteraan van de Battle of Britain stierf in 2011, terwijl de Poolse Luchtmachtvereniging een jaar eerder werd opgeheven.

Zijn sommige delen van deze geschiedenis gemakkelijker te onderzoeken dan andere? Polen was een tijdelijk een communistisch land, dus misschien waren niet alle archieven bewaard en was informatie lange tijd niet toegankelijk.

Tijdelijk? Welnu, voor ons, Polen, was vijftig jaar een zeer lange, donkere tijd van leven in angst onder bezetting van het buurland dat ons haatte. Polen werd geregeerd door de regering die tegen onze keuze was geïnstalleerd. Iets wat westerlingen na de oorlog niet hebben meegemaakt.

Hoewel de Battle of Britain werd uitgevochten boven Groot-Brittannië is er geen bezetting geweest van Groot-Brittannië en zijn alle archieven die ik voor mijn boek gebruikte hier bewaard gebleven. Ja, je hebt gelijk: de meeste van de Poolse archieven gingen verloren tijdens de Duitse en de Sovjetbezetting.

Hoe heeft u het overzicht weten behouden met zoveel informatie die verwerkt is tot de chronologische tijdlijn zoals in het boek het geval is?

Ik hoop dat ik dat heb kunnen bereiken. Het eenvoudigste antwoord zou zijn: door talloze nachten slapeloos door te brengen en ook door alles wat ik schreef te controleren. Heeft het gewerkt? Ik ben maar een mens, dus fouten kunnen er waarschijnlijk gemaakt zijn.

Hoe is de reactie op uw boek over een ondergewaardeerde groep heldhaftige mensen? Deze groep heeft het na de oorlog ook niet makkelijk gehad: hun vaderland overgenomen door de communisten, het moeten aannemen van de Britse nationaliteit en veel onbegrip en ondankbaarheid in de Europese landen voor hun aandeel en offers.

Ik weet heel weinig over reacties in Polen omdat mijn boek in Groot-Brittannië en in het Engels verscheen. Misschien beslist iemand ooit ook om een Poolse versie te maken. Tegelijkertijd werd ik overweldigd door talloze aanvullingen en de goede ontvangst van “The Polish Few” in Groot-Brittannië en in andere landen. Ik ontving veel uitnodigingen om het onderwerp te promoten en ik ben blij dat ik aandacht heb kunnen schenken aan dit hoofdstuk van onze Poolse geschiedenis.

Als je vraagt naar hoe het Polen na de oorlog is vergaan, zou ik zeggen dat in de meeste gevallen (niet alleen voor Polen) de veteranen van de Battle of Britain (ongeacht hun nationaliteit) gewoon een normaal leven moesten leiden met vaak niet-militaire loopbanen. Het leven ging door, deze oorlog was voorbij. Het klopt inderdaad dat de Polen in een uiterst moeilijke positie verkeerden. Hun land werd overgedragen aan Stalin, notabene door de westerse geallieerden, die werden beschouwd als de meest loyale vrienden van Polen.

Polen ging slechts van de ene onderdrukker (Duitsland) over op een andere onderdrukker (de Sovjet-Unie) en veteranen die terugkeerden uit het westen werden behandeld als vijanden van de Poolse staat. Sommigen kwamen terecht in de gevangenis, sommigen werden zelfs geëxecuteerd, de meesten van hen werden geconfronteerd met verschillende vormen van repressie.

Diegenen die besloten om in Groot-Brittannië te blijven, werden ook vaak geconfronteerd met uitsluiting. Groot-Brittannië, dat de laatste tijd van de oorlog veel geleden heeft, verkeerde in een slechte toestand en het was duidelijk dat voorrang op de arbeidsmarkt gegeven werd aan Britse veteranen. Polen werden beleefd gevraagd om te vertrekken, dus sommigen van hen deden dat uiteindelijk, en vestigden hun nieuwe thuis in de Verenigde Staten, Australië, Canada, Zuid-Amerika of Afrika.

Is er een hoofdstuk of een persoon in dit boek met voor u een bijzondere betekenis?

Nee, allemaal zijn ze even belangrijk, ondanks het feit dat sommige aspecten voor het eerst in het Engels worden genoemd, zoals bijvoorbeeld de langdurige Poolse en Britse luchtvaartcontacten van vóór de oorlog en de deelname van de beide Poolse bommenwerpersquadrons bij de aanval op de Duitse invasievloot, iets dat naar mijn mening rechtstreeks verband hield met de Battle of Britain.

Er waren ook Nederlandse RAF squadrons in de Tweede Wereldoorlog. Zijn deze Poolse en Nederlandse squadrons vergelijkbaar of niet? Wat kunnen Nederlandse lezers van uw boek leren?

Ten eerste stonden de Poolse squadrons van de Poolse luchtmacht onder bevel van de RAF, maar maakten ze geen deel uit van de RAF, dus dat zou het eerste verschil zijn. Ten tweede hadden Polen numeriek en structureel een veel grotere luchtmacht in Groot-Brittannië, bestaande uit veertien operationele squadrons, om nog maar te zwijgen van de vele andere eenheden en vliegscholen. De 17.000 mannen en vrouwen die in de PAF dienden zijn niet te vergelijken met de drie Nederlandse squadrons.

Uiteindelijk vochten de Nederlandse piloten dapper en hervonden zij hun vrijheid in 1945, terwijl Polen een van de landen was die de oorlog verloor. Poolse piloten waren op de hoogte van de beslissingen van de conferenties van Jalta en Teheran, maar stonden toch aan de kant van de geallieerden om uiteindelijk te vechten voor de vrijheid van anderen.