Nieuwe foto’s van naoorlogs kamp Vught ontdekt

Beeldresearcher Gerard Nijssen, bekend van programma’s zoals ‘Andere Tijden’, heeft diverse archieven en instellingen in het buitenland geraadpleegd op zoek naar nieuwe historische foto’s en films. Nijssen ging op pad namens Nationaal Monument Kamp Vught, Nationaal Monument Kamp Amersfoort en Herinneringscentrum Kamp Westerbork, waarbij het vfonds en het Mondriaan Fonds het onderzoek ‘In beelden gevangen’ financierden. De zoektocht leverde uiteenlopend nieuw beeldmateriaal en nieuwe informatie op.

Onder Canadees bevel
Onderzoeker Nijssen vond in Canadese archieven (voor een belangrijk deel nog onbekende) foto’s uit april 1945 van het ‘First Canadian Field Punishment Camp and Detention Centre’ dat het Canadese Eerste Leger op een deel van het inmiddels lege, voormalig concentratiekamp in Vught had ingericht als gevangenis voor disciplinaire maatregelen. Ook vond hij nog onbekende foto’s van het uitgestrekte kampcomplex, zoals het door de bevrijders werd aangetroffen. Nieuw zijn bijvoorbeeld de beelden die een fotograaf van de Royal Canadian Air Force in november 1944 maakte van een groot veld, bezaaid met vliegtuigwrakken. Vorig jaar werd al bekend gemaakt dat Nijssen in de National Archives in Washington foto’s ontdekte van geëvacueerde Duitse burgers en van collaboratie verdachte Nederlanders, gemaakt vlak na de ontruiming van het concentratiekamp.


Terrein bezaaid met wrakstukken vliegtuigmateriaal collectie (collectie Canadian Forces Joint Imagery Centre)

Himmler
Voor wat betreft kamp Vught zouden er foto’s en mogelijk filmbeelden zijn gemaakt bij het bezoek van de beruchte SS-baas Heinrich Himmler aan het kamp op 3 februari 1944. Gevangene David Koker schreef in zijn dagboek over dit bezoek: “Eindelijk komen ze. Himmler voorop. Een klein, onaanzienlijk, nogal goedmoedig uitziend mannetje. Hele hoge pet, snorretje en een kleine bril. Daaromheen allemaal kerels met abgelebte gezichten. Een draagt een heel groot filmapparaat en een grote leren handtas.” Ook deden beschrijvingen van ooggetuigen van de kindertransporten in juni 1943 vermoeden dat hier beeldmateriaal van moet zijn. En in juli 1943 schrijft gevangene Klaartje de Zwarte-Walvisch in haar dagboek over haar vertrek naar kamp Westerbork: “Daar gingen we naar de poort; want het transport nam een aanvang. We sleepten onze bagage naar de poort en daar zag ik weer een ellendig schouwspel. De hele staf had zich daar opgesteld en lachend en pretmakend dat er weer zoveel joden gepijnigd werden, moesten we op de foto.”


Geallieerde militair bekijkt een muurschildering van een V-1 collectie (collectie Canadian Forces Joint Imagery Centre)

Helaas heeft Nijssen na grondig onderzoek in Duitsland, Groot-Brittannië, de Verenigde Staten en Canada geen materiaal van het bezoek van Himmler en de gevangenentransporten vanuit kamp Vught kunnen vinden. De conclusie in de eindrapportage ‘In beelden gevangen’ is dan ook, dat dit materiaal waarschijnlijk verloren is gegaan.

Blijven zoeken
Directeur Jeroen van den Eijnde van Nationaal Monument Kamp Vught betreurt dat de conclusie moet zijn dat beeldmateriaal van gebeurtenissen in het kamp waarschijnlijk verloren zijn gegaan. “Er bestaat helaas zeer weinig fotomateriaal van het kamp uit de oorlogsjaren. Beelden worden steeds belangrijker om de gebeurtenissen van toen zichtbaar en dus dichtbij te houden. De nu gevonden foto’s helpen ons het beeld van kamp Vught zoals het was indringend te bewaren. Daarnaast zullen we blijven zoeken naar foto’s die iets met deze periode te maken hebben. Er ligt nog veel in fotoalbums en in vergeten koffers op zolders. Laten mensen ook vooral niet denken dat we alles toch al hebben; laat de foto’s zien aan medewerkers van oorlogs- en verzetsmusea. Ons gezamenlijke motto is: niet weggooien.”

Foto’s afkomstig uit het Canadian Forces Joint Imagery Centre (CFJIC) in Ottawa.