Niet langer een vergeten voetnoot

Een herdenking bij het oorlogsgraf, een monument op de dijk. Een vergeten voetnoot uit de geschiedenis werd gisteren alsnog bijgeschreven in de annalen van de Tweede Wereldoorlog.

Zijn woorden zijn even welgekozen als Engels ingetogen. Maar zijn stem verraadt de emotie. Anthony Townsend was net drie maanden oud toen zijn achteroom Bill het leven liet in de oorlog. Herinneringen heeft hij niet aan demandie zijn versgeboren achterneefje ooit verwelkomde met een clandestien eresaluut per bommenwerper over zijn geboortehuis. Maar nu hij hier aan zijn oorlogsgraf staat, stokken de woorden hem in de keel.

En Townsend was niet het enige familielid van de omgekomen bemanningsleden van de Wellington R3202 die het gisteren af en toe even te kwaad had bij de herdenkingsplechtigheden in Uithuizen. Voor het eerst in hun leven horen zij over de laatste bange uren van hun verre familieleden die de meeste van hen nooit bij leven hebben gekend.

De tranen wellen dan ook achter de brillenglazen als Townsend met trillende stem zijn vooraf uitgeschreven rede uitspreekt voor de neef van zijn vader. Zijn achteroom kent hij niet anders dan uit de overlevering. Zoals die ene keer dat zijn oud-tante Dorothy hem als klein jongetje de kamer van haar overleden zoon liet zien, vertelt hij aan het graf. Alles nog precies zoals het was toen de jonge piloot de oorlog in ging. Zijn RAF-uniform omringd door foto’s – als een altaar. ,,Ze zei me dat het voor altijd zijn kamer zou blijven.’’

Zo vergaat het de meeste gasten. ,,Granny had altijd een foto aan de muur van mijn oom die ik niet kende’’, zegt de Schotse Máire Law, achternicht van sergeant James Dempsey uit Kirckkalchy bij Glasgow. ,,Die was in de oorlog gegaan en niet teruggekomen, hoorde je dan. Meer vertelden de volwassenen je niet. Zo ging dat na de oorlog: de mensen moesten verder, het leed was te groot om over te praten. Ik heb mijn oom nooit ontmoet, maar nu ik hier ben en het complete verhaal hoor, is het alsof ik hem alsnog ken.’’

,,Het is a crying shame’’, zegt Townsend. ,,Zes jonge mannen, één net dertig, de rest twintigers, die in één klap worden weggerukt uit het leven terwijl het eigenlijk nog voor ze moet beginnen. Uncle Bill was een knappe kerel: handsome en full of potential. Hij zou nu 96 zijn. Wie weet wat hij had kunnen bereiken in het leven als die rotte oorlog er niet tussendoor was gekomen.’’

Met ’s morgens een herdenking bij het oorlogsgraf van Bill Pryor en ’s middags de onthulling van een monument op de dijk waar zijn stoffelijk overschot op 20 augustus 1940 aanspoelde, verleent Uithuizen een groots eerbetoon aan de gesneuvelde piloot en zijn vijf crewgenoten. ,,Zij zijn gestorven voor onze vrijheid, dat zullen we nooit vergeten’’, zegt burgemeester Marijke van Beek van de gemeente Eemsmond tegen haar overzeese gasten. ,,Het zijn ook ónze mannen.’’

De enige die nog wel herinneringen heeft aan de gesneuvelde luchtmachtmannen, is ook degene die het verst heeft gereisd voor deze dag. Dudley Gerry, broer van gezagvoerder Reginald Gerry, is er speciaal voor uit Calgary gekomen, met twee generaties van de familie in zijn kielzog. ,,Een echte avonturier’’, zegt de 85-jarige Canadees over zijn dertien jaar oudere broer. ,,Al heel jong trok hij naar Engeland, hij kwam speciaal terug om zijn vliegbrevet te halen omdat hij bij de RAF wilde. Drieëntwintig was hij toen hij stierf’’, zegt hij terwijl ook zijn ogen vochtigworden. ,,Zijn hele leven nog voor zich.’’

De herinneringsplaquette op de dijk is geschonken door de Royal Air Force. De gemeente Eemsmond heeft er een monument rond gebouwd: zes basaltstenen, symbolisch voor evenzoveel levens. Flight lieutenant James Pettit is overgekomen met een delegatie van RAF-basis Marham bij Norfolk, thuisbasis van 115 Bomber Squadron waartoe Pryor en zijn maten behoorden. Hij is blij dat dankzij Uithuizense vasthoudendheid nu de missende stukjes in de puzzel kunnen worden gelegd. ,,De herinnering aan deze mannen is niet langer beperkt tot een vage voetnoot in de geschiedenis’’, spreekt hij bij de ceremonie op de dijk. ,,Hun lot is nu onderdeel van het verhaal dat wij vertellen aan toekomstige generaties. De spirit van de 115 bomber squadron lives on.’’