STIWOT Battlefieldtour "Stelling Kornwerderzand"

Op zaterdag 24 mei 2014 organiseerde STIWOT Reizen een Battlefield Tour naar de Stelling Kornwerderzand aan de oostelijke zijde van de Afsluitdijk. In de meidagen van 1940 probeerden Duitse eenheden hier door de Nederlandse verdediging te breken om zodoende Noord-Holland en daarmee de Vesting Holland binnen te vallen. Met dank aan de verdediging die de Nederlanders voerden in de Stelling Kornwerderzand wisten de Duitse eenheden hier echter niet door te breken.




Toen op 12 mei 1940 de Wonsstelling, oostelijk van de Afsluitdijk, door de Duitsers werd doorbroken, lag de weg naar Kornwerderzand open. In de namiddag bereikten de eerste Duitse eenheden dit plaatsje. Mede door het optreden van de kanonneerboot Johan Maurits van Nassau, die een Duitse batterij bij Kornwerd onder vuur nam, werd de eerste Duitse aanval op de Stelling Kornwerderzand afgeslagen. De volgende dag ondernamen de Duitsers een grote artillerieaanval op de stelling. Ook verschillende duikbommenwerpers uitgerust met 500kg bommen, namen deel aan deze aanval. Maar doordat de Stelling Kornwerderzand goed uitgevoerd was, wisten de Duitsers niet over de Afsluitdijk te komen. Toen Nederland op 14 mei 1940 capituleerde werd de verdediging hier opgeheven. In de loop van de oorlog hebben de Duitsers op hun beurt de Stelling Kornwerderzand ook als verdediging gebruikt. Zo hebben zij verschillende elementen toegevoegd aan de reeds bestaande Nederlandse militaire infrastructuur.



Tijdens de Battlefield Tour werden de gebeurtenissen zowel vanuit een historisch als vanuit een archeologisch perspectief bekeken. Voor het historische deel van het programma begonnen we de dag bij het Kazemattenmuseum Kornwerderzand. In dit museum, dat geheel op vrijwilligers draait, kregen we een korte inleidende presentatie over het verloop van de slag die duurde van 12 t/m 14 mei 1940. Ook de bouw van de kazematten, enorme versterkingen voor die tijd, kwam hierbij aan bod. Daarna kregen we een DVD te zien met interviews van veteranen die hier in meidagen van 1940 hebben gevochten.



Aansluitend brachten we een bezoek aan het museumterrein. Hierbij werden we rondgeleid door medewerkers van het museum. Door hun kennis van het gebied werden wij gewezen op de verschillende verhalen van iedere afzonderlijke kazemat. Gezien de grote van de groep werd het verhaal buiten de kazematten verteld, waarna iedere bezoeker op eigen gelegenheid een kijkje binnenin kon nemen. Veel van de kazematten die op het museumterrein aanwezig zijn, zijn zelfs geheel ingericht zoals in 1940. In andere kazematten zijn foto’s, video’s en aanverwante museumstukken te zien die het verhaal over de gevechten om dit deel van de Afsluitdijk vertellen.



Na de uitgebreide wandeling langs verschillende typen kazematten kon iedereen gebruik maken van een door het Kazemattenmuseum Kornwerderzand verzorgde lunch. Hierna vervolgden we onze wandeling om zodoende ook de kazematten buiten het museumterrein bezoeken. In tegenstelling tot de wandeling van de ochtend, die door de mensen van het museum was verzorgd, stond de middagwandeling onder leiding van een kundig archeoloog in de persoon van Ruurd Kok van RAAP Archeologische Adviesbureau. RAAP heeft onlangs een studie uitgevoerd naar de nog aanwezige militaire resten op de Afsluitdijk. Ruurd wees ons vooral op de gelaagdheid binnen de verschillende militaire installaties die op het terrein aanwezig zijn, en wist deze haarfijn in hun context te plaatsen.



De eerste laag betreft hier de verdedigingswerken die door het Nederlandse leger zijn opgeworpen in de jaren voor de oorlog. Uiteraard zijn het de kazematten die hier vooral in het oog springen. Minder voor de hand liggend zijn de kleinere prikkeldraadversperringen, waarvan de bevestigingen in de grond voor eenieder die erop gewezen wordt nog prima te zien zijn. Opmerkelijk was het dat enkele kazematten en ondersteunende onderkomens voor bijvoorbeeld aggregaten compleet zijn overwoekerd. Maar met een archeoloog in ons midden werden wij er al snel op gewezen dat onder die grote bossages heel vaak nog steeds een kazemat verscholen ligt.



Nadat we die middag langs de verschillende strekdammen hadden gelopen bleek dat er nog een hoop te zien is van de versterkingen die samen de Stelling Kornwerderzand vormden. Zo vonden we oude loopgravenpatronen, tankversperringen, versperringen tegen infanterie en natuurlijk Nederlandse kazematten en Duitsers bunkers. Ook kwamen we nog sporen uit de Koude Oorlog tegen, toen de stelling voor het laatst in paraatheid werd gebracht. Dit was in de vorm van een tankkoepel van een Shermantank, die we op meerdere plaatsen in Nederland terug zien komen in het landschap.



Juist doordat de Stelling Kornwerderzand zo goed was uitgevoerd en doordat de Duitsers zich dit ook realiseerden, bleef het aantal slachtoffers hier laag. Het was dan ook een klap voor de Nederlandse verdedigers toen zij op 14 mei 1940 het bevel kregen de wapens neer te leggen, omdat Nederland had gecapituleerd. Dit terwijl de Duitsers hier met geen mogelijkheid door de linies kwamen. Hoewel de gevechten die zich rond de Afsluitdijk hebben afgespeeld zich niet verhouden tot enkele andere gevechtsterreinen uit de meidagen van 1940, zijn het vooral de vele achtergebleven sporen die dit gebied de moeite waard maken om te bezoeken. De combinatie van de mensen van het museum met een archeoloog maakten dat, wanneer je goed kijkt, er nog heel veel te zien is van de Stelling Kornwerderzand. Als je maar weet waar je moet kijken en je je ogen goed de kost geeft…

Jeroen Niels (namens STIWOT Reizen)
Alle foto's: © STIWOT, Barry van Veen en Jelle Adema