STIWOT Battlefieldtour "Arnhem 1944, de Polen van Driel"

Nadat STIWOT Reizen de afgelopen jaren al verschillende Battlefield Tours rondom Arnhem en Oosterbeek organiseerde was het op zaterdag 12 april 2014 tijd voor dat andere verhaal uit de "Slag om Arnhem". Onder begeleiding van Cultuurhistoricus Freddie Coenders verdiepten we ons deze dag in het thema "Arnhem 1944, De Polen van Driel". Allereerst met een lezing waarin onder andere de oprichting en training van de 1ste Poolse Onafhankelijke Parachutistenbrigade, de aanloop naar Market Garden en de uitgestelde landing op de landingszone bij Driel aan bod kwamen. Daarna middels een mooie wandeling over het slagveld in en nabij Driel.

Waar de troepen van de Britse 1ste Luchtlandingsdivisie al op 17 en 18 september 1944 nabij Arnhem landen zou de hoofdmacht van de 1ste Poolse Onafhankelijke Parachutistenbrigade onder commando van Generaal-Majoor Sosabowski vanwege een gebrek aan vliegtuigen pas op 19 september 1944 bij Elden landen om de zuidzijde van de verkeersbrug over de Nederrijn bij Arnhem te beveiligen. Vanwege het aanhoudende slechte weer werd het vertrek echter uitgesteld naar 21 september 1944 en in plaats van bij Elden zou de landingszone bij Driel liggen. De verkeersbrug over de Nederrijn bij Arnhem was namelijk niet veroverd en bij Elden wemelde het van de Duitse troepen die de verbinding tussen Arnhem en Nijmegen in stand hielden. In het nieuwe plan zouden de Polen het Drielse veer moeten gebruiken om de Britten ten noorden van de Rijn te hulp te schieten.



Na afloop van deze inleidende lezing bezochten we middels een korte wandeling enkele bezienswaardigheden in het dorp Driel zelf. Allereerst ging het natuurlijk naar de dijk waar we een blik wierpen op de zo strategisch gelegen Westerbouwing, de locatie van het Drielse veer en het dorp Oosterbeek. Op de begraafplaats van de uit de veertiende eeuw stammende Nederlands Hervormde Kerk stonden we daarna stil bij het graf van Riet de Leeuw. Zij kwam op 23 september 1944 door oorlogsgeweld om het leven. Na de oorlog plantte haar familie bij het graf een boom die er nu nog steeds staat.

De tekst op het grafmonument is als volgt: "Door oorlogsgeweld kwam zij om het leven. Moedige dorpsgenoten hebben haar op dit plekje begraven. Telkens schuilend in de kerk omdat het granaatvuur te heftig was. Haar familie moest vluchten, angst en verdriet blijven in de herinnering. Dat haar graf ook een baken mag zijn om oorlogen te voorkomen."




Vervolgens liepen we naar de laat-negentiende-eeuwse Rooms-Katholieke kerk "Onze-Lieve-Vrouwe-Geboorte" die tijdens de septemberdagen zwaar beschadigd raakte. Het gebouw bleek niet meer te herstellen en na de oorlog verrees op dezelfde plek een volledig nieuwe kerk. In deze kerk voorzag Freddie ons van de nodige uitleg over de objecten in de kerk die nog herinneren aan de Poolse troepen. Zo hangt er in de kerk een verlichte kast met een glas-in-lood raam dat op 19 mei 1947 door de Poolse troepen is aangeboden aan het bestuur van de toenmalige jongensschool. In 1989 is de verlichte kast met het glas in lood raam in de Rooms-Katholieke kerk opgehangen. In het glas-in-lood raam staat het wapen van de 1ste Poolse Onafhankelijke Parachutistenbrigade afgebeeld.




Tijdens de laatste stop voor de lunch bezochten we het Polenmonument dat in 1960 werd onthuld. De Nederlandse beeldhouwer Jan Vlasblom ontwierp een modern beeld van "jeugd die de vrijheid als een kostbaar juweel vasthoudt", met een steen als een parachute erboven. In het voetstuk staat de tekst "Surge Polonia" oftewel "Polen zal herrijzen", een verwijzing naar het Polen ten tijde van de Koude Oorlog. Het Polenmonument staat op het Polenplein waar ook het monument voor Generaal-Majoor Sosabowski staat dat in februari 2006 werd onthuld op initiatief van de veteranen van de Britse 1ste Luchtlandingsdivisie en de Parachute Regiment Association. Een stap in zijn eerherstel en dat van de 1ste Poolse Onafhankelijke Parachutistenbrigade, maar daarover later meer.



Toen we weer terugkeerden bij cafe "De Gebroeders" stond ons een heerlijke lunch te wachten. Gesterkt door deze lunch gingen we op pad voor het tweede deel van de wandeling, waarbij we vooral een bezoek zouden brengen aan enkele buiten Driel gelegen locaties.



Voor de eerste stop hoefden we echter niet ver te lopen. Tegenover cafe "De Gebroeders" ligt namelijk het huis van molenaar Beijer dat Generaal-Majoor Sosabowski tot zijn hoofdkwartier verkoos op de tweede dag van de operatie. Tijdens de oversteek van Engeland naar Nederland op de eerste dag van de operatie hadden er veel transportvliegtuigen moeten terugkeren vanwege slecht weer en andere omstandigheden maar de landing zelf verliep relatief voorspoedig op die 21ste september 1944 rond 17.15 uur. Vlak na zijn sprong trof Sosabowski de Nederlandse Cora Baltussen die als lid van het Drielse rodekruisteam op haar fiets was gestapt om te kijken of ze de gelande Polen kon helpen. Van haar vernam Sosabowski dat de gierkabels van het Drielse veer waren gekapt en daardoor het veer was afgedreven; een streep door de rekening van de Polen. Er zou naar een andere manier gezocht moeten worden om de Britten die ten noorden van de Rijn al vier dagen standhielden, te hulp te schieten. Die nacht zou het niet tot een oversteek komen. Het enige goede nieuws was dat Nijmegen en de daar gelegen Waalbrug in geallieerde handen was gevallen.

De volgende dag, 22 september 1944, trokken de Polen zich van de posities in de boomgaarden buiten Driel terug op het dorp Driel zelf. Zo ontstond de egelstelling in en rondom Driel waarbij de verschillende eenheden in wijde kring rondom het hoofdkwartier waren gesitueerd. De Amerikaanse luitenant in Poolse dienst Richard Tice nam met zijn 28 man sterke peloton zijn intrek in boerderij "De Baarskamp". Nog terwijl zij hun enige Brengun in stelling brachten hoorden zij motorgeronk. Het was onduidelijk of er Duitsers naderden of dat het misschien Britse grondtroepen waren afkomstig uit Nijmegen. De twijfel van de Poolse parachutisten kwam hen duur te staan. Vijandelijk vuur sloeg hen tegemoet en nadat Tice sneuvelde werd de boerderij overlopen door Duitse troepen. De Duitse aanval woedde verder maar liep uiteindelijk stuk op de Dorpsstraat in Driel waardoor Driel in Poolse handen bleef.




In Driel waren op dat moment wel de eerste Britse verkenningsvoertuigen van het 2nd Household Cavalry Regiment vanuit Nijmegen gearriveerd. Later in de avond arriveerden de eerste Sherman tanks van de 4th/7th Royal Dragoon Guards. De Britten konden de Polen helaas niet helpen aan materiaal om die nacht de overtocht naar Oosterbeek te maken. Dat zou moeten gebeuren met drie rubberen dinghy's die de Polen zelf hadden meegenomen en vier dinghy's die de Britten vanuit Oosterbeek zouden overzetten. Slechts 55 Polen bereikten die nacht de overkant voordat de oversteek werd ontdekt door Duitse troepen op de Westerbouwing. Het Duitse vuur maakte vanaf dat moment iedere poging tot oversteken onmogelijk.

Deze en andere pogingen om over te steken bespraken we bij het Engineers Monument op de Drielse Rijndijk dat op 15 september 1989 werd onthuld. In de nacht van 23 op 24 september 1944 wisten 153 Polen de oversteek te maken. Tijdens een laatste poging in de nacht van 24 op 25 september 1944 maakten 315 soldaten van het Britse Dorset Regiment de oversteek met behulp van Poolse soldaten. Slechts een handjevol hiervan wist echter de Britse perimeter rondom Oosterbeek te bereiken. De situatie in deze Britse perimeter begon steeds uitzichtlozer te worden en daarom werd besloten om de Britten in de nacht van 25 op 26 september 1944 terug te trekken. Die nacht trokken 2.163 Britse luchtlandingstroepen, 160 Polen en 75 Dorsets zich terug over de Rijn. Operatie Market Garden was afgelopen, de verkeersbrug over de Nederrijn in Arnhem bleek een brug te ver.





Ook wij trokken ons via enkele bezienswaardigheden weer terug in de richting van Driel. Toen Cora Baltussen in de ochtend van 26 september 1944 vanaf haar huis buiten het dorp per fiets in Driel arriveerde was het dorp leeg, de Polen waren reeds naar Nijmegen vertrokken en Driel bleef nog maanden frontgebied.



Na de oorlog lieten de Britse bevelvoerders weten dat de Polen ‘slecht gevochten hebben’ en ‘niet goed voorbereid waren’. De schuld voor de mislukking van Operatie Market Garden werd hen onterecht in de schoenen geschoven. Sosabowski werd zelfs oneervol ontslagen en werkte tot aan zijn dood op 25 september 1967 in Engeland als magazijnmedewerker en nachtportier. Vanaf 2004 gingen er echter geluiden op om Sosabowski en zijn brigade in ere te herstellen. Op 31 mei 2006 was het zover en reikte Koningin Beatrix de Militaire Willemsorde, de hoogste Nederlandse Koninklijke onderscheiding, uit aan de Poolse parachutisten die tijdens de Slag om Arnhem hebben meegevochten.

"Surge Polonia"

Barry van Veen (namens STIWOT Reizen)
Alle foto's: © STIWOT, Barry van Veen, Jelle Adema en Jeroen Niels