Fotoverslag Grebbelinie Toen & Nu

Forumlid Koos stelde op het STIWOT-forum recent een Toen & Nu fotoreportage samen van de Grebbelinie. Een onuitputtelijke informatiebron tijdens het zoeken naar foto’s en informatie was voor hem de website van Stichting De Greb. De website is een aanrader voor iedereen die meer wil weten over de Grebbelinie en de gevechten die hier in 1940 plaatsvonden. Verder heeft hij ook foto's van de Betuwestelling gebruikt.

Toen Hitler in maart 1935 de herbewapening en de herinvoering van de dienstplicht aankondigde liep de spanning in Europa op. Nederland hield vast aan zijn neutraliteitspolitiek waarmee het ook buiten de Eerste Wereldoorlog is gebleven. Vanaf februari 1936 kwam er meer geld beschikbaar voor het Nederlandse leger doordat de Tweede kamer akkoord ging met de instelling van het Defensiefonds. Nederland kende dienstplicht en de mogelijkheid in tijden van crisis oudere lichtingen te mobiliseren.



Uiteraard moesten deze eenheden oefenen en deze twee bovenstaande foto's zijn gemaakt in 1937 en 1939 tijdens oefeningen. Links: de Waalbrug bij Nijmegen in 1937. Rechts: Warnsveld in 1939. Archieffoto's: Stichting De Greb

Toen Duitsland en Rusland Polen binnenvielen inseptember 1939 en Frankrijk en Engeland Duitsland de oorlog verklaarden, werd duidelijk dat een grote Europese oorlog op handen was. Nederland was op 28 augustus 1939, door de oplopende spanningen, al gemobiliseerd.



Omdat Nederland zo'n 280.000 militairen onder de wapenen had volstonden de bestaande kazernes niet en werden manschappen onderbracht in scholen, boerderijen, barakken enz. Deze twee bovenstaande foto's uit 1939 tonen militairen die zijn ondergebracht in burgercomplexen. Links: Wageningen, een school aan de Dijkstraat. Rechts: Veenendaal, huizen aan de Bernhardlaan. Archieffoto's: Stichting De Greb

Vanaf de tweede helft van 1939 begon het bij de Nederlandse legertop door te dringen dat er serieus rekening gehouden moest worden met een aanval vanuit Duitsland. Toen op 10 januari een Duits vliegtuig een noodlanding maakte in België en daarmee aanvalsplannen in handen kwamen van de geallieerden (en uiteindelijk ook van het Nederlandse opperbevel) werd glashelder dat er van de zo gewenste neutraliteit geen sprake zou zijn bij het komende conflict.

Op 6 februari werd luitenant-generaal Winkelman benoemd tot opperbevelhebber. Het was Winkelman die besloot dat de Grebbelinie een hoofdverdedigingslinie werd. Er werd meteen werk gemaakt met het versterken van de verdedigingswerken. Een gedeelte werd machinaal gedaan, maar een groot gedeelte van de stellingen werd met de hand gegraven, wat ten koste ging van oefeningen.

Op 10 mei 1940 begon de Westfeldzug. In Nederland stuitten de Duitsers als eerste op de spaarzaam bemande IJssellinie. De Nederlandse verdediging deed haar werk en geen enkele brug viel ongeschonden in Duitse handen. Op 11 mei arriveerden de eerste Duitse eenheden in Wageningen: nog zeven kilometer te gaan tot de Grebbelinie.



Links: De opgeblazen brug bij Zutphen. Rechts: Troepen van het SS Regiment "Der Führer" in de Hoogstraat te Wageningen. Dit regiment zou later onderdeel uit gaan maken van SS-Panzer-Division “Das Reich”. Archieffoto's: Stichting De Greb



Links: Op deze foto is de uitwerking te zien van de Nederlandse artillerie op de aanvalsroute van de Duisters. De Hoogstraat werd zwaar beschadigd. Rechts: Deze Hoogstraat ligt enkele tientallen meters verwijderd van Hotel De Wereld waar op 5 mei 1945 in aanwezigheid van prins Bernhard de onderhandelingen zouden plaatsvinden over de Duitse capitulatie in Nederland. Archieffoto's: Stichting De Greb

De hele 11e mei hadden de Duitsers nodig om zich door de Nederlandse voorpostenlinie te vechten. Dat dit voor de Duitsers geen gemakkelijke klus was blijkt wel uit één van de Duitse gevechtsverslagen. Daarin werd over de strijd van Nederlandse militairen het volgende opgetekend:

"Ausserts tapfer und zahne und werhrte sich grosstenteils bis zum letztem Atemzuge"

Op 12 mei begon de Duitse aanval op de Nederlandse hoofdweerstandslinie.



Links: Deze foto werd gemaakt aan de Grebbeweg, al bestaat de mogelijkheid dat de foto in scene is gezet voor de Duitse Propagandakompagnie. Rechts: Duitse schuttersputjes. Archieffoto's: Stichting De Greb

Op 13 mei doorbraken de Duisters op diverse plaatsen de Grebbelinie en toen een Nederlandse tegenaanval op niets uitliep vervloog alle hoop.



Links en rechts: (Nederlandse) doden die achterbleven op het slagveld. Archieffoto's: Stichting De Greb



Veel Nederlanders werden krijgsgevangen gemaakt en richting Duitsland afgemarcheerd. Links: Nederlanders op de door Duitse artillerie volledige verwoeste Herenstraat in Rhenen. Rechts: Niet alle Nederlandse militairen gingen in krijgsgevangenschap. Van de 280.000 werden er ongeveer 20.000 krijgsgevangen genomen. Die werden, uitzonderingen daargelaten, in juni 1940 weer vrijgelaten. Hier een groep terugkerende ex-krijgsgevangenen in Westervoort. Archieffoto's: Stichting De Greb



Links: Na de slag ging het leven gewoon weer door. Als je goed kijkt zie je achter het vernielde Nederlandse voertuig alweer mensen op het terras zitten. De ruiten van het restaurant zijn zelfs nog niet vervangen. Rechts: De opbouw van Rhenen werd voortvarend aangepakt, zoals hier op het Vreewijkplein. Archieffoto's: Stichting De Greb



Links: De Herenstraat was in 1941 alweer volledig herbouwd. Rechts: In de omgeving bleef veel materiaal achter zoals hier een Messerschmitt Bf 110 bij IJzendoorn. Archieffoto's: Stichting De Greb


Links en rechts: Duits slagveldtoerisme. Archieffoto's: Stichting De Greb