Mede dankzij het verzet werd Friesland in een week bevrijd

Het kostte de Canadezen aan het eind van de Tweede Wereldoorlog een week om het vasteland van Friesland te bevrijden. Grote veldslagen bleven uit, maar toch is op meerdere plaatsen in de provincie tussen 12 en 18 april 1945 fel gevochten. ‘Canadezen in Friesland’ van historicus Edwin Meinsma is de eerste gedocumenteerde reconstructie van de bevrijding van Friesland door Canadese militaire eenheden. We stelden de auteur via e-mail enkele vragen over zijn boek.

Lance sergeant Leonard Howard Taylor, Queen's Own Rifles of Canada, overleed op 20 april 1945 aan zijn verwondingen. Op 17 april was hij zwaar gewond geraakt bij de Kop van Afsluitdijk. De Duitsers hadden een witte vlag gehesen. Toen Taylor en twee anderen de Duitsers naderden om de overgave te bespreken, openden de Duitsers alsnog het vuur. Bron: archief Edwin Meinsma

Hoe bent u op het idee gekomen om dit boek te schrijven en wat interesseert u specifiek aan deze geschiedenis?

Het idee is gaandeweg ontstaan. Mijn opa heeft na de oorlog nog een tijd met Canadese militairen gecorrespondeerd. Ik kwam die brieven tegen en die wakkerden mijn interesse in het onderwerp aan. Ik ben gaan uitzoeken hoe mijn geboortedorp bevrijd is. En al doende ontdekte ik dat er over het Canadese perspectief erg weinig geschreven is. Dat gold niet alleen voor mijn geboortedorp maar voor heel Friesland. Al zoekende kwam ik erachter dat er in de Canadese archieven erg veel te vinden is. Op een gegeven moment had ik zoveel informatie dat het me leuk leek om er een boek over te schrijven. Bovendien was ik ervan overtuigd dat er ook echt een lacune in de geschiedschrijving op te vullen was.

Ik ben al vanaf mijn lagere schooltijd geïnteresseerd in de geschiedenis van de Tweede Wereldoorlog. En dat is tot op de dag van vandaag zo gebleven. Vooral onderwerpen waar relatief weinig over bekend is intrigeren mij.

Welke bronnen heeft u gebruikt bij uw onderzoek en naar wat voor informatie ging uw meeste aandacht uit?

Het boek is vooral gebaseerd op onderzoek in archiefbronnen. Naast Nederlandse archiefbronnen heb ik veel Canadese war diaries en regimental histories gebruikt. Verder ook meerdere persoonlijke verslagen van Canadese militairen. Het mooie was dat de Canadese bronnen meerdere keren met Nederlands-Friese bronnen als puzzelstukjes in elkaar vielen.

Boden de Duitsers in Friesland stevig verzet? Geloofden zij werkelijk nog in een eindoverwinning?

In vergelijking met andere provincies is er in Friesland minder intensief gevochten. Er was voor de bezetter geen militair belang om de provincie daadwerkelijk te verdedigen. Bovendien ontbraken daarvoor de middelen. Er was dus geen enkele illusie over de uitkomst van de strijd. De tactiek was erop gericht om de Canadezen zo lang mogelijk te vertragen zodat er zoveel mogelijk Duitse militairen naar Duitsland en Noord-Holland geëvacueerd konden worden.

Het Duitse verzet concentreerde zich daarom rond de belangrijkste evacuatiepunten: De Afsluitdijk, Harlingen (haven), Lemmer (haven) en Makkum (haven). Dit waren dan ook de plekken in Friesland waar wel degelijk hard gevochten is. Op deze plekken hebben de Canadezen ook verliezen geleden.

Burgers werken aan noodbrug bij Oude Schouw, 15 april 1945. Bron: archief Yge Damsma

Hoeveel belang werd er door de geallieerden toegekend aan de bevrijding van Friesland? Stonden de Canadezen daarbij voldoende middelen beschikbaar?

Vanuit Canadees perspectief was het echte belang gelegen in het zuiveren van de provincie. De bevrijding van Friesland was een heel klein onderdeel van het grotere plan van het II Canadian Corps om de Duitse troepen op de linkerflank van de 21st Army Group uit te schakelen.

De Canadese overmacht in Friesland was zowel qua materieel als personeel overweldigend. Men kon een beroep doen op ongeveer 2/3 van de 3rd Canadian Infantry Division met inbegrip van tanks en artillerie en het 1st Armoured Car Regiment Royal Canadian Dragoons (m.u.v. één Squadron). De bezetter kon hooguit beschikken over een kleine drieduizend man met nauwelijks zware wapens en rijdend materieel.

Had het Friese verzet een rol bij de bevrijding van de provincie?

Vooral een ondersteunende rol. Het verzet heeft ontzettend veel informatie verzameld over de Duitse troepen en hun locaties. Bij de artilleriebeschieting van Harlingen bijvoorbeeld wisten de Canadezen mede daardoor vrij exact waar de belangrijkste doelen gelegen waren. Dat heeft ervoor gezorgd dat de schade in Harlingen relatief beperkt bleef en de Canadese verliezen bij de strijd om de stad minimaal waren.

Verder heeft het verzet er voor gezorgd dat de Canadezen snel, effectief en zonder grote verliezen kon oprukken. Het voorkwam dat bepaalde bruggen werden opgeblazen, bouwde noodbruggen en verschafte de Canadezen doorlopend van de meest actuele informatie over de beste routes. Vooral in Noordoost-Friesland heeft het Friese verzet ook echt aanvallen uitgevoerd op Duitse troepen.

Kaart van Harlingen met daarop door het verzet ingetekend de Duitse militaire objecten. Bron: NIMH / Nederlands Instituut voor Militaire Historie

De gebeurtenissen die u beschrijft vonden tachtig jaar geleden plaats. Wat hoopt u dat beklijft bij de lezers van uw boek?

Dan zou ik twee punten noemen. Ten eerste dat de inzet van de Canadezen bepalend was voor de bevrijding van Friesland. De bevrijding van Friesland kostte de Canadezen zeker dertien doden (twaalf door oorlogshandelingen) en meer dan veertig gewonden. De uitspraak van Landell, de commandant van de Royal Canadian Dragoons: ‘Friesland liberated herself’ viel in goede aarde bij de Friezen, maar was dus niet helemaal terecht.

Maar Landell zat er niet helemaal naast. Het tweede punt is namelijk dat de bijdrage van het verzet wel degelijk groot geweest is, maar dan vooral in een ondersteunende rol. In het boek beschrijf ik meerdere gebeurtenissen waarbij het verzet de Canadezen te hulp schoot of van belangrijke informatie voorzag. Mede hierdoor kon Friesland in een week tijd bevrijd worden en vielen er relatief weinig slachtoffers.

Canadezen in Friesland

De week van de bevrijding 12-18 april 1945

ISBN: 9789464712933

Meer informatie over dit boek