Digitalisering van oorlogserfgoed brengt verhalen tot leven

Nederland beschikt over verschillende archieven die foto’s, documenten en soortgelijk ‘papieren’ erfgoed bewaren. Daaronder ook materialen die te maken hebben met de Tweede Wereldoorlog en andere oorlogen. Er lopen allerlei projecten ter digitalisering van deze fysieke collecties. Een grote speler hierin is Vitec Memorix. Wij stelden senior projectmanager Mark Groothuis enkele vragen over het werk van dit bedrijf.

Toen dit interview werd afgenomen werkte Mark nog bij Picturae ICT, destijds een dochteronderneming van het Nederlandse bedrijf Picturae dat in 1997 werd opgericht en wereldwijd digitalisatiediensten aanbood, onder andere voor boeken, kaarten en foto’s. Kort na het interview werd Picturae ICT officieel overgenomen door de Zweedse Vitec Software Group en kreeg het de nieuwe naam: Vitec Memorix.

Wat voor diensten levert Vitec Memorix?

Naast websites, software, beeldbanken, etc. hebben we twee collectiebeheersystemen: Memorix Maior en sinds kort Memorix Nexus. Daar beheren onze klanten hun collecties in. Het mooie aan Memorix Nexus is dat het gebaseerd is op Linked data, waardoor je collecties met elkaar kan verbinden. In beide systemen kunnen we metadata aan collectiestukken toevoegen. Hierbij maken we gebruik van diverse ontologien en koppelingen met (externe) thesauri. Zo kunnen klanten op een goede en eenduidige manier hun collectie beschrijven met verwijzingen naar andere bronnen en databases.

De klant bepaalt van te voren in hoeverre en in welke vorm de collectie op de website komt te staan, of de collectiestukken downloadbaar zijn en wat voor metadata opgenomen wordt. Bijvoorbeeld wel een datering, omschrijving en plaats, maar andere gegevens niet. Dat is ook wat we doen met foto’s. We hebben tal van beeldbanken die gebruik maken van onze (webkitchen) componenten die het makkelijk en overzichtelijk maken om te zoeken. Dat hebben we voor het Erfgoedcentrum Zutphen, Regionaal Archief Alkmaar, Stadsarchief Amsterdam en Archief Eemland gedaan.



Ook zijn we sterk in het presenteren van genealogische data op die websites. Bij de resultaten wordt het type bron weergeven waarop de gegevens zijn gebaseerd, bijvoorbeeld een weeskamerinschrijving of een uittreksel uit het bevolkingsregister.

Het kan zijn dat een scan gedigitaliseerd wordt en de metadata ontbreekt. Dan kunnen we die scan ook nog aan het platform VeleHanden voorleggen. Dat is een crowdsourcingsplatform waar we archiefmateriaal aanbieden aan vrijwilligers die ons en de archieven helpen deze stukken te metadateren, dus handmatig voorzien van gegevens. Aan het einde van zo’n project halen we de metadata uit VeleHanden en exporteren deze naar Memorix Maior of leveren deze aan de klant aan via CSV of XML. De laatste stap is het publiceren van de metadata en de scans. Vaak staat alles 24 uur later online en is het voor iedereen beschikbaar.



Aan welke projecten op het gebied van militair erfgoed heeft Picturae ICT/Vitec Memorix gewerkt?

We hebben de website Nederlands Militair Erfgoed gemaakt en de organisaties hierachter beheren hun collecties in ons collectiebeheersysteem. Een collectie die ik altijd fantastisch vind om te laten horen is de collectie militaire muziek. De site maakt verder gebruik van onze standaard componenten, bijvoorbeeld de beeldbank en onze periodiekenviewer. Bij deze viewer maken we gebruik van Optical character recognition (OCR). Een niet-digitale tekst wordt dan automatisch door software gedigitaliseerd, waardoor je gericht naar bepaalde woorden of woordcombinaties kan zoeken in oude kranten en tijdschriften.

Voor de website Nederlands Militair Erfgoed heeft Picturae specifiek de officiersboekjes gedigitaliseerd. Deze boekjes zijn in VeleHanden overgetypt en door ons gepubliceerd. Het Nederlands Instituut voor Militaire Historie (NIMH) maakt ook gebruik van Memorix Maior.



Behalve instituten hebben we ook musea als klant, bijvoorbeeld Museum Vliegbasis Deelen. In dit geval hebben wij niet de site gemaakt, maar hebben ze wel gebruik gemaakt van onze beeldbank. De foto’s op die beeldbank stonden eerst in fotoboeken. Om die te digitaliseren heeft het museum een budget aangevraagd. De klant heeft in dit geval bij ons de technologie gebruikt om zelf hun mediabank naar wens te stijlen.

Het project waar we momenteel mee bezig zijn is Facing Srebrenica, een project van het eerder genoemde NIMH. Het instituut wil foto’s uit de tijd van de val van Sebrenica in juli 1995 bij elkaar krijgen. Die vervolgens worden beschrijven voor onderzoek. De Nederlandse militairen die in de enclave waren, de Dutchbatters, hebben misschien nog ongepubliceerde privéfoto’s uit die tijd. Ook wordt er een beroep gedaan op de Bosniërs zelf. De website kan in drie talen bezocht worden: Bosnisch, Nederlands en Engels. Via de website kun je foto’s insturen en een beschrijving geven: datum, type, fotograaf, copyright, conditie enz.



In hoeverre wordt er hierbij samengewerkt met Defensie?

Dit is een samenwerkingsproject van onder andere de Nederlandse Defensieacademie (NLDA) waar wij de leverancier van de software voor zijn.

Is dit project anders dan andere projecten in de zeven jaar die u werkte bij Picturae?

Nee, het lijkt wel veel op de projecten die we hier doen. Een website maken en voor de inrichting gebruik maken van Memorix Maior. Er gaat misschien alleen wat meer tijd inzitten, omdat de achtergrond van het project uniek is.

Hoe kijkt u naar het feit dat er op dit moment veel wordt gedaan aan het redden (lees: digitaliseren) van kwetsbaar erfgoed?

Waar we momenteel bij betrokken bij zijn, is het het CABR-project. Dat zijn oorlogsarchieven van het Centraal Archief Bijzondere Rechtspleging – de naoorlogse berechting van collaborateurs en oorlogsmisdadigers in Nederland – die nu bij Picturae worden gedigitaliseerd. Die komen op 1 januari 2025 vrij. Daar zijn we druk mee bezig.

In alle oorlogen ontstaat documentatie. Er zijn foto’s, beelden, documenten en verhalen. Dat alles verdwijnt meestal voor een lange tijd in archieven. Op een gegeven moment worden die archieven openbaar gemaakt. Onderzoekers zullen na verloop van tijd in die archieven duiken op zoek naar informatie die ze nodig hebben.

Door erfgoed te digitaliseren, te beschrijven en te linken aan andere collecties wordt het mogelijk gemaakt om verhalen tot leven te brengen en van verschillende kanten te belichten. De markt van het erfgoed is in beweging en Vitec Memorix wil hierin een belangrijke rol vervullen.