Met oorlog kun je niet stoppen als je geen zin meer hebt

Erlend van Ark is historicus en geschiedenisdocent. Hij is directeur en mede-eigenaar van huiswerkinstituut praktijk TEL in Huizen en geeft geschiedeniscursussen. Daarnaast schrijft hij boeken en blogs over (militaire) geschiedenis en heeft hij als vrijwilliger rondleidingen gegeven in Huis Doorn. Van zijn hand verscheen een boek in begrijpelijke taal over zowel de Eerste als de Tweede Wereldoorlog. Het boek over de oorlog van 1914-1918 verscheen al eerder, maar is nu, samen met het nieuwe boek over de oorlog van 1939-1945, in een nieuwe druk uitgebracht. De boeken zijn afzonderlijk of in een verzamelbox te bestellen op de website van de schrijver. We stelden hem enkele vragen over de boeken.



Van ‘De 1ste Wereldoorlog in begrijpelijke taal’ is dit al de derde druk. Hoe kwam u indertijd op het idee om dit boek te schrijven en hoe is sinds de eerste verschijning op gereageerd door lezers?

Het was 2010, ik had een aantal maanden over tussen mijn baan als docent geschiedenis op een middelbare school en als docent (voor diverse vakken) bij Schoevers. Ik zocht werk en solliciteerde bij een nieuwe uitgever, Internovation Publishing (bestaat niet meer), die bezig was met een boekenserie ‘In begrijpelijke taal’. Het boek was in drie maanden af; de Eerste Wereldoorlog was al tijdens mijn studie Geschiedenis een onderwerp waar ik veel over geschreven en gelezen had. Eigenlijk was mijn boek het enige dat goed verkocht, vandaar dat de uitgever niet meer bestaat. Ik verkocht het onder andere via de boekhandel in Huis Doorn, waar ik rondleidingen gaf. Mensen vonden het een fijne, relatief beknopte beschrijving van de oorlog. Al stonden er in het begin nog wel veel onvolkomenheden in. Als auteurs bij I-Publishing keken we elkaars werk na en dat was niet ideaal. Ik had zelf kaarten gemaakt en de afbeeldingen kwamen soms niet helemaal tot hun recht vanwege het kleine formaat. De huidige uitgave is wel even wat anders! Het is professioneel opgemaakt, in kleur en ziet er fantastisch uit!



Wanneer schreef u het deel over de Tweede Wereldoorlog? Was het voor u anders om over deze oorlog te schrijven dan over de Eerste Wereldoorlog? Hoe heeft u zich voorbereid?

Het tweede deel, over de Tweede Wereldoorlog, heb ik op verzoek van de uitgever geschreven. Nederlanders zijn over het algemeen natuurlijk meer geïnteresseerd in de Tweede Wereldoorlog. Ik heb het tussen 2013 en 2016 geschreven en later (zelfs dit jaar nog i.v.m. de oorlog in Oekraïne) de bijlagen over de geschiedenis van het oorlog voeren en over wat de kenmerken van oorlog zijn. Voor de Tweede Wereldoorlog heb ik mij meer moeten inlezen en had ik minder tijd, omdat ik werkte en vanaf 2016 een gezin had. Mijn scriptie ging over de rol van technologie bij oorlog voeren, dus ik wilde al meteen een breder perspectief op de oorlog bieden dan andere auteurs. De voorbereiding bestond dus ook uit het nadenken over een context waarin de oorlogen zich hebben afgespeeld. Auteurs zoals militair historicus Martin van Creveld vond ik heel interessant hierbij. En ik heb bewust Clausewitz en Sun Tzu, etc. ook gelezen om wat meer verdieping te krijgen.



Beide boeken zijn geschreven in ‘begrijpelijke taal’. Wat verstaat u hieronder precies en wat is uw doelgroep? En wat maakt andere boeken ‘onbegrijpelijk’ voor deze lezers?

‘Oh voor dummies’, zeggen mensen dan vaak. En op zich vind ik dat niet erg. Het gaat erom dat het zo geschreven is dat iedere volwassene en laten we zeggen bovenbouw Havo/VWO-er het zou moeten kunnen begrijpen. Ik heb moeite gedaan om die begrippen uit te leggen, waarvan ik weet of vermoed dat leken (die geen geschiedenis hebben gestudeerd) er behoefte aan hebben. Mijn doelgroep is dus de gewone man/vrouw, die geïnteresseerd is in geschiedenis of de werking/dynamiek van oorlogen. Andere boeken over dit onderwerp, geschreven door vakhistorici, staan vol met woorden waarvan de betekenis verloren gaat voor veel lezers. Bovendien is het een onderwerp (oorlog) waar veel misverstanden over bestaan, wat dat betreft valt er nog veel terrein te winnen. Mensen denken dat oorlogen iets van vroeger zijn of iets waarmee je kunt stoppen als je er geen zin meer in hebt. Door de oorlog in Oekraïne merk je aan de discussies in de openbare ruimte hoe weinig mensen eigenlijk weten van oorlogen. Hopelijk kan ik een kleine bijdrage leveren aan de kennis over oorlogen, met die insteek heb ik de boeken in ieder geval geschreven.

In het eerste boek heeft u een bijlage toegevoegd over de geschiedenis van het oorlog voeren van 2000 v.Chr tot nu en in het tweede boek zit een bijlage over wat oorlog (voeren) is en welke kenmerken erbij horen. Waarom heeft u op deze wijze beide wereldoorlog in een bredere context willen plaatsen?

Omdat ons beeld van wat oorlog voeren is, wordt bepaald door deze twee oorlogen. Ik wil laten zien dat deze oorlogen juist heel uitzonderlijk waren en hoe er op andere manieren oorlogen zijn gevoerd en hoe de samenleving daar invloed op heeft en andersom. In Nederland kijken we vaak door een WO2-bril naar oorlogen en zeggen we vervolgens: dit nooit meer. Over Oekraïne lees je dan: we moeten gaan onderhandelen, want oorlogen zijn per definitie slecht. Meestal worden dan het aantal doden erbij genoemd. Op zich is dat een fijne reflex, want oorlogen zijn natuurlijk vreselijk. Alleen gaat dat voorbij aan wat de andere partij, in dit geval Rusland, van plan is. Wij kunnen praten tot we een ons wegen, maar Poetin zal dat slechts als een teken van zwakte zien en juist doorgaan. En dan komen we tot de kern van de zaak: oorlog is een tweestrijd, er zijn (meestal) twee partijen met tegengestelde belangen. Wij zijn slecht in het inleven in de ander en denken dat we wel even een vrede kunnen opleggen aan Poetin. In de huidige wereld kunnen we dat vergeten. Daarom pleit ik al vanaf het begin van de oorlog voor het opschroeven van vooral de munitieproductie in Europa om Poetin te dwingen tot onderhandelen. Kijk naar de Eerste Wereldoorlog, toen werd de strijd op den duur ook niet gewonnen op het slagveld, maar in de fabriekshallen. Een andere manier is het bombarderen van Rusland zelf, dat is echter niet zonder risico’s! Tijdens de Amerikaanse Burgeroorlog werd het zuiden pas verslagen toen het noorden de burgers tot onderdeel maakten van de strijd en lieten lijden door met het leger van Sherman plunderend door de zuidelijke staten te trekken. Laat de Russische bevolking maar merken dat ze in oorlog zijn en dan kijken of Poetin nog zo populair is.

U bent ook geschiedenisdocent. Heeft uw ervaring in de klas u geholpen bij het schrijven van deze boeken en zo ja, hoe?

Een heel kleine beetje. Wat meer heeft geholpen is mijn tijd als scriptiebegeleider. Ik heb geleerd om begrippen of gebeurtenissen uit te leggen en om voorkennis te activeren, het verhaal langzaam op te bouwen. Ook heeft het me een dieper begrip gegeven van hoe geschiedenis werkt. Bijvoorbeeld dat correlatie (verbanden) niet per se causatie (oorzaak-gevolg) betekent. Veel leerlingen of studenten denken dat als er iets aan een gebeurtenis vooraf gaat of als er een verband tussen gebeurtenissen bestaat, dat dat dan de oorzaak van die gebeurtenis moet zijn. Wat dat betreft is geschiedenis natuurlijk ook wel een beetje ingewikkeld. Soms kunnen we dingen niet met 100% zekerheid vaststellen. En toeval speelt een rol. Zoals bij de julicrisis in 1914, dat is een mooi voorbeeld om al deze zaken uit te leggen. Waarom moest die moord in Sarajevo leiden tot een wereldoorlog?



Lukt het u om leerlingen te betrekken bij de geschiedenis van de Eerste en Tweede Wereldoorlog? Welke les of lessen vindt u in relatie hiermee belangrijk om over te dragen op de jonge generatie, zowel in de klas als in uw boeken?

Gelukkig zijn er op mijn praktijk leerlingen die geïnteresseerd zijn in geschiedenis en er zijn leerlingen die het moeten weten voor een toets. Bovendien help ik examenleerlingen met geschiedenis. Ik heb de neiging om veel te veel te vertellen, dus moet me altijd een beetje inhouden en me aan de methode houden. Over het algemeen vinden leerlingen de Tweede Wereldoorlog het meest interessant. Wel jammer dat er nooit veel over oorlog voeren in die boeken staat, ze hoeven er bijna niks over te weten. Wel hoe Hitler aan de macht kwam, maar het geschiedenisonderwijs op de middelbare school is zeer beknopt en beperkt helaas. Vandaar dat leerlingen ook niet zo veel weten over geschiedenis en er nog minder van snappen. Het begrip standplaatsgebondenheid wordt soms zelfs geschrapt uit de leerdoelen omdat het te moeilijk zou zijn voor leerlingen. Ik ben het ook wel eens met de kritiek op de examens dat het soms meer puzzelen en begrijpend lezen lijkt, dan op het testen van historische kennis en kunde. De lessen die ik wil overdragen? Mensen zijn overal en altijd hetzelfde, het zijn de omstandigheden die mensen tot andere denkwijzen of gedrag brengen. Dus oordeel niet, maar begrijp! Neem een oorlog. In het normale leven zou je worden opgepakt of bestraft als je iemand vermoord. Tijdens een oorlog krijg je een medaille. Of neem het extreme voorbeeld van de holocaust. Het waren normale huisvaders zoals jij en ik die toen de meest verschrikkelijke dingen hebben gedaan. De geschiedenis leert dat mensen zwak zijn, onder bepaalde omstandigheden kan iedereen dader worden.

Gaat u verder met het schrijven van een nieuw boek of heeft u andere plannen in relatie met geschiedenis?

Eigenlijk wil ik een boek schrijven over Amerika. Maar dat mag niet van mijn partner, haha! Dus ik denk dat ik me eerst even focus op de verkoop van deze boeken en dan wellicht in de toekomst weer in het toetsenbord klim.

De boeken zijn afzonderlijk of in een verzamelbox te bestellen op de website van de schrijver.