Ans van Dijk werd van slachtoffer dader

In ‘Het verraad’ vertelt Koos Groen de geschiedenis van Ans van Dijk die in de oorlog meer dan 200 ondergedoken Joden heeft verraden. In de eerste oorlogsjaren helpt de Joodse Ans van Dijk mensen met het vinden van onderduikadressen. In januari 1943 moet ze zelf onderduiken. Nauwelijks een paar maanden later gaat het mis. Op Tweede Paasdag wordt ze verraden. De Nederlandse politie stelt Van Dijk voor de keuze: als strafgeval deportatie naar Polen óf voor de politie werken. Dat betekent het opsporen van ondergedoken Joden. Om haar leven te redden kiest Van Dijk voor het laatste. Dit voorjaar bracht Just Publishers een herziene druk van dit boek uit. We stelden de auteur via e-mail enkele vragen over zijn onderzoek.



Wanneer en hoe kwam u in aanraking met de geschiedenis van Ans van Dijk en wat deed u besluiten haar verhaal nader te onderzoeken?

In 1974 publiceerde ik ‘Landverraders, wat deden we met ze’, het eerste boek over de berechting van foute Nederlanders. Ik heb toen een lijstje gemaakt van degenen die van de doodstraf geen gratie kregen en werkelijk geëxecuteerd zijn. Daar zat één vrouw bij. Die bleek Joods en ‘seksueel afwijkend’ te zijn. Dat vond ik de moeite waard om verder te onderzoeken.

Welke bronnen gebruikte u voor het reconstrueren van het leven van Ans van Dijk? Wat was zij voor de oorlog voor iemand?

In eerste instantie de dossiers van de DGPR, het Directoraat-Generaal Bijzondere Rechtspleging in het Algemeen Rijksarchief (ARA) in Den Haag. Daarnaast stukken bij het NIOD in Amsterdam. Heel belangrijk ook waren de verslagen van de processen in de dagbladen uit de tijd na de oorlog. Helaas was over het leven van Ans Dijk weinig bekend. De familie wilde me niet te woord staan, evenmin als haar eerste vriendin. Ook andere (toen) nog levende personen hadden geen behoeft om hun verhaal te doen. Jammer.

Ans van Dijk werd van slachtoffer dader. Waren het de omstandigheden waartoe ze tot haar daden kwam of zat er iets in haar karakter en persoonlijkheid besloten dat wees op een kwaadaardige inslag?

Dat zou ik niet durven beweren. Als een van de weinigen ter dood veroordeelden is haar een psychiatrisch onderzoek geweigerd, dat had wellicht meer duidelijkheid gegeven. Zonder de oorlog zou ze ongetwijfeld een succesvol hoedenmaakster zijn gebleven. Ze is in die zin slachtoffer van de omstandigheden.

Ans van Dijk werkte samen met Branca Simons en Rosalie Roozendaal. Hoe gingen zij te werk en was daarbij hun rolverdeling?

De algehele leiding en regie waren duidelijk in handen van Ans.

Door de onlangs uitgezonden televisieserie is de rol van de Joodse Raad bij de deporatie van de Joden opnieuw onder de aandacht gebracht. Ziet u qua handelen overeenkomsten tussen Ans van Dijk en de voorzitters van de Raad?

Nee de Joodse Raad probeerde met tijdrekken de Joden te redden. Ans van Dijk wilde Ans van Dijk redden.

Ans van Dijk is de enige in Nederland ter dood veroordeelde vrouw. Ze werd terechtgesteld in 1948. Is haar berechting naar uw mening eerlijk verlopen of is deze bijvoorbeeld beïnvloed door de publieke opinie?

Volgende de toen geldende wetten heeft ze terecht de doodstraf gekregen. Wat anders is de vraag waarom ze geen gratie heeft gekregen, zoals tientallen anderen. Zo heb ik nooit begrepen waarom de rechters het feit dat ze Joods was, als bezwarende factor zagen. Ze zat na haar arrestatie door de Amsterdamse politie natuurlijk in een onmogelijke positie. Het blijft opmerkelijk – om het zacht te zeggen – dat voor de moord op tienduizenden Joden een Jodin de zwaarste straf kreeg, terwijl SS’ers Wilhelm Harster en Willy Lages en vele Jodenjagers van de Nederlandse politie het hebben overleefd.

Ans van Dijk werd ook verdacht van het verraden van Anne Frank. Heeft u in uw boek het recente onderzoek hierover verwerkt en wat is uw conclusie?

Sytze van der Zee heeft in zijn boek over Joodse verraders inderdaad geconcludeerd dat Anne Frank is verraden door Ans van Dijk. Naar mijn overtuiging is dat onjuist. Ans van Dijk werkte in augustus 1944 in Zeist. Het onderzoek van het zogenaamde Coldcase Team bevestigt mijn mening. De oplossing waarmee zij komen is echter volstrekt onzinnig.

Uw uitgever laat weten dat twee foto’s in het boek niet geplaatst mochten worden. Wat is de reden hiervoor?

Het Nationaal Archief stelde zich in eerste instantie op het standpunt dat hier de bescherming van de privacy aan de orde was. Onzin, beide personen waren reeds jaren geleden overleden. Ik heb voor de bestuursrechter geprobeerd mijn gelijk te halen. Dat is niet gelukt. De werkelijke reden was dat het Nationaal Archief bang was dat veel mensen kopieën zouden willen laten maken. Dat was teveel werk.

Hoofdstukken uit WO2 - Het verraad

De zaak van de Joodse verraadster Ans van Dijk

ISBN: 9789089753069

Meer informatie over dit boek