‘Moment van erkenning voor dwangarbeiders lijkt eindelijk aangebroken’

DOOR: VINCENT KRABBENDAM - De meeste dwangarbeiders deden er na de Tweede Wereldoorlog het zwijgen toe. De vader van Tim Overdiek was daar geen uitzondering op. Vanwege hun zwijgen én omdat de maatschappij zijn oordeel over de dwangarbeiders al klaar had, was er weinig aandacht voor wat deze mannen al vroeg in hun leven was overkomen. Met zijn boek ‘Zwijgende vaders’ vertelt Overdiek een aantal van hun verhalen alsnog.



De zoektocht die drie jaar zou duren en resulteerde in ‘Zwijgende vaders’ begon eigenlijk al jaren geleden met een foto van een groep Nederlandse dwangarbeiders. Op die foto staat ook Paul Overdiek, vader van Tim en vier andere zoons. Dat hij zijn periode in Duitsland een rottijd vond, zoveel stond wel vast. Veel meer had hij er tot zijn dood op 55-jarige leeftijd echter nooit over losgelaten. Toen Overdiek de leeftijd bereikte waarop zijn vader overleed, brak voor zijn gevoel een soort bonustijd aan. En dat gaf hem het laatste zetje.

“Ik ging met twee doelen aan de slag: achterhalen wie de mannen op die foto waren en proberen via de verhalen van die anderen, en van hun kinderen en kleinkinderen, meer over mijn eigen vader te weten te komen. Ik ontdekte daarbij dat heel veel verhalen van die dwangarbeiders nooit verteld zijn. Want net als mijn vader vertelden ook de andere mannen van de foto weinig tot niets over hun oorlogstijd. Stukje bij beetje heb ik die verhalen kunnen reconstrueren.”

Stem aan generatie geven
Tijdens dat proces kwam hij tot een inzicht dat voor een koerswijziging zorgde. “Dit ging niet alleen over mij en mijn pa, maar over heel veel mensen en hun vaders die dwangarbeider waren. Op basis van gesprekken en onderzoek heb ik dat brede palet aan fascinerende verhalen van dwangarbeiders in dit boek samengebracht. En daarmee heb ik ook een stem willen geven aan een generatie die er inmiddels niet meer is. Er is tot nu toe immers maar weinig aandacht geweest voor dwangarbeiders.”

In ‘Zwijgende vaders’ spat de frustratie over het moeizaam verlopende speurwerk soms van de pagina’s. Kleine stapjes in het proces leiden soms alleen maar tot meer vragen en Overdiek spreekt ze allemaal uit. Al in het begin geeft hij aan dat hij er nooit aan begonnen was als hij had geweten wat hij zich eigenlijk op de hals haalde. Tegelijk was stoppen al snel geen optie meer en wilde Overdiek dwangarbeiders en hun nazaten de aandacht geven die tot nu toe grotendeels was uitgebleven.

Toegetreden tot Waffen-SS
“Een van de dwangarbeiders, Matthias Tillemans, was tijdens een bombardement omgekomen. Het was een enorme zoektocht om meer over hem te weten te komen en nabestaanden te vinden. Maar toen ik eenmaal zijn kleindochter kon vertellen waar Matthias was herbegraven, was dat voor haar een enorme openbaring. En voor mij ook, want ik kreeg echt het gevoel met een missie bezig te zijn. Dat was voor mij een kantelpunt: ik bleef op zoek naar mijn vader, maar tegelijk was ik vanaf dat moment voor al die dwangarbeiders en hun kinderen bezig.” Dat gevoel werd bevestigd door de geschiedenis van Ruud Pfeifer, een dwangarbeider die uiteindelijk tot de Waffen-SS toetrad. “De emoties die mijn bevindingen teweegbrachten bij zijn kinderen, maakten nog eens duidelijk dat ik vooral bezig was voor de mensen die nog niet goed wisten wat er met hun vaders was gebeurd.”

‘Weer in mijn hart gesloten’
Dat Overdiek eigenlijk niet vond wat hij in eerste instantie zocht, neemt niet weg dat hij aan zijn inspanningen een tevreden gevoel heeft overgehouden. “Ik heb de verhalen over mijn vader waar ik naar op zoek was niet gevonden. Maar door alles wat ik onderweg ben tegengekomen en heb geleerd, heb ik mijn vader wel weer in mijn hart kunnen sluiten.”

Bovendien, zoals reeds opgemerkt: dit ging niet alleen over Paul en Tim Overdiek, maar net zo goed over al die andere dwangarbeiders, en over de kinderen die ze met meer vragen dan antwoorden achterlieten. Dat bleek ook uit de vele tientallen berichten die de auteur in de weken na het verschijnen van zijn boek ontving. Veel mensen herkennen de ervaringen van de nabestaanden van dwangarbeiders. De verhalen van mannen die in hetzelfde schuitje hebben gezeten, brengen deze mensen na al die jaren alsnog wat dichter bij hun eigen zwijgende vaders.

“Het voelt alsof het moment waarop de dwangarbeiders erkenning krijgen eindelijk is aangebroken”, stelt Tim Overdiek vast. “Zo is er recent een monument onthuld voor de razzia in Rotterdam, waarbij tienduizenden mannen zijn afgevoerd om te werken als dwangarbeider. Met mijn boek hoop ik ook een steentje te hebben bijgedragen aan die late erkenning.”

Zwijgende vaders

Het onbekende verhaal van de dwangarbeid

ISBN: 9789463823395

Meer informatie over dit boek