Podcast over fusilladeslachtoffers Apollolaan is familiewerkstuk

De podcast ‘Stille Herinnering’ vertelt het inspirerende verhaal achter het Verzetsmonument aan de Apollolaan te Amsterdam. Het monument herinnert ons aan de vroege morgen van dinsdag 24 oktober 1944. Toen werden op de Apollolaan 29 mannen door een vuurpeloton van de Duitse Sicherheitsdienst gedood. Joost van Daalen onderzocht de achtergrond van dit drama en ontwikkelde samen met Edward Zijlstra deze podcast. Eén van slachtoffers van de fusillade, de 23-jarige Piet Zijlstra, was hun oom. Met de podcast willen zij niet alleen hem maar alle 29 slachtoffers op een nieuwe manier blijven gedenken. Voor TracesOfWar.nl stelden we Joost van Daalen via e-mail enkele vragen over de podcast en het onderwerp ervan.



Welke rol speelde het overlijden van uw oom in uw leven? Werd hierover binnen de familie veel gepraat en hoe raakte u geïnteresseerd in zijn lot?

Over de gewelddadige dood van mijn oom Piet Zijlstra werd niet gepraat binnen de familie. Nu begrijp ik dat dat in vrijwel alle families van WO2-slachtoffers zo ging. Het verdriet en de boosheid waren te groot om te hanteren. Oom Piet speelde om die reden een beperkte rol in mijn leven. Hij was in ons gezin vertegenwoordigd door een klein fotootje op het dressoir. Als kinderen vroegen wij wel eens wie hij was. Vanwege de onbedoeld verkrampte reactie van onze moeder (Piet was haar oudere broer) begrepen wij snel dat het beter was deze vraag niet meer te stellen. Oom Piet werd en bleef voor mij een ‘stille herinnering’. Toen ik pensionado werd sprak ik een keer de nog levende jongere broer van Piet (mijn nu 94-jarige oom Arnold). Hij vertelde dat hij, vooral nu hij echt oud was, veel aan Piet dacht maar eigenlijk niets wist van de omstandigheden rond zijn dood. Toen besloot ik voor mijn hem en de rest van de familie eens uit te zoeken om welke reden Piet werd gefusilleerd. Dat leverde direct heel erg veel info op en ik vond het interessant om me er verder in te verdiepen.

Hoe kwamen u en uw neef Edward Zijlstra op het idee om een podcast te beginnen en hoe is jullie rolverdeling bij de productie hiervan?

Wij willen graag dat het verhaal van de 29 onschuldige mannen die op 24-10-’44 vermoord werden verteld blijft worden. Het is belangrijk voor nieuwe generaties om te begrijpen wat er met een volk gebeurt als geweld, onderwerping, rechteloosheid en willekeur heersen. Wij vonden een podcast een prachtig eigentijds instrument om het verhaal voor een groter publiek op een laagdrempelige manier te vertellen. De rolverdeling was simpel: Edward beschikte over een geavanceerde geluidsstudio en ik had het verhaal. De podcast gaat niet alleen over Piet Zijlstra maar over alle fusilladeslachtoffers. Edward en ik hebben het verhaal ingesproken. Mijn zus Veronieke sprak de in- en uitleidende tekst in en zoon Twan van Edward ontwierp het mooie podcastlogo. Zo is de podcast een erg waardevol familiewerkstuk geworden.

Waaruit bestond het onderzoek dat jullie deden voorafgaand aan de samenstelling van de podcasts? Hebben jullie alles kunnen achterhalen wat jullie wilden weten?

Ik heb vooraf het hele internet afgestruind, vele boeken gelezen en bezoeken gebracht aan het NIOD en het Nationaal Archief (NA). Het onderzoek gaat nog steeds door want er ontbreken nog best wat grotere en kleinere feiten in de verhaallijn. Alle direct betrokkenen bij het drama van 24-10-’44 zijn inmiddels overleden dus zullen sommige vragen onbeantwoord blijven. Maar er zijn gelukkig enorme archiefbestanden bij het NIOD en NA en daarin bevinden zich zeker nog veel onontdekte wetenswaardigheden.

Kunt u iets meer vertellen over uw oom Piet Zijlstra en de reden waarom hij slachtoffer werd van deze fusillade?

Piet Zijlstra was de 23-jarige oudste zoon van vader Peter en moeder Veronica Zijlstra-Hofmeijer. Hij was kantoorbediende bij Rederij Koppes die in de Tweede Wereldoorlog vanuit Amsterdam (achter het Centraal Station) passagiers- en goederenvervoer over het water naar Zaandam en Marken verzorgde. Piet had zich aangesloten bij het verzet en bracht illegale exemplaren van het nieuwsblad Trouw rond. Om die reden is hij gearresteerd en in de gevangenis aan de Weteringschans opgesloten. Meer weten we er niet van. De bron van deze info was een goede vriend van Piet. Hij overleefde de oorlog maar heeft nooit verteld of hij meer wist. Het was een nogal introverte man. De familie heeft hem er ook niet naar gevraagd. Ze gingen het grote verdriet uit de weg. Zo ging dat in die tijd. Ze dachten dat het hielp maar decennia later bleek dat het zo niet werkte.

De aanleiding voor de fusillade: op de avond van 23-10-’44 werd door een Amsterdamse verzetsgroep een voor de Duitse Sicherheitsdienst belangrijke medewerker geliquideerd. Dat was de 37-jarige Herbert Oelschlägel. Zijn dode lichaam werd aangetroffen op de hoek van de Apollolaan en de Beethovenstraat in Amsterdam. De Duitsers waren des duivels en besloten tot de zwaarste represaille tot dat moment: nog geen 12 uur later werden 29 gevangenen uit de Weteringschansgevangenis vlakbij de vindplek van Oelschlägel doodgeschoten. Zij waren bijna allemaal verzetsman en werden willekeurig geselecteerd.



Wat kunnen luisteraars van jullie podcast verwachten? Voor wat voor verhaalvorm kozen jullie en waarom?

De luisteraars krijgen het hele verhaal van de 24-10-’44 fusillade te horen. Edward heeft prachtige muziek gecomponeerd die de koele feiten omlijst en invoelbaar maakt. Het verhaal is op veel plekken geïllustreerd met sfeergeluiden die de beleving versterken.

“Er zijn acht afleveringen van de podcast verschenen. In het voorjaar van 2024 volgen een negende en tiende deel waarin de gevolgen voor de nabestaanden ter sprake komen. Hebben jullie al gesprekken gevoerd met de nabestaanden en zo ja, welke rol speelt de geschiedenis nog in hun leven?”

De afgelopen jaren heb ik veel nabestaanden gesproken. Al hun ervaringen zijn indrukwekkend. Bij vrijwel alle direct nabestaanden heeft het fusilladedrama hun leven drastisch veranderd. 23 van de 29 slachtoffers waren gehuwd. Hun echtgenoten waren op slag weduwe met alle gevolgen van dien: het inkomen viel weg en het huurcontract van het woonhuis werd opgezegd. Vrouwen konden in die tijd nog vrijwel niet zelfstandig handelen zonder echtgenoot en vielen terug op hun familie. Kinderen konden uit huis geplaatst worden. Zo werd de in 1943 geboren Jan (gefingeerde naam) op 9-jarige leeftijd op een kostschool geplaatst omdat zijn moeder, omdat ze een baan had gevonden (full-time – 50 uur/week), niet meer voor hem kon zorgen. Hij bleef daar tot z’n 18de levensjaar en dat veranderde voor hem alles: zijn jeugd ging aan hem voorbij en hij bouwde geen band op met zijn moeder en andere familie. Een jong meisje verhuisde na de oorlog terug naar haar moeders geboortestad waar ze op 18-jarige leeftijd een man ontmoette met wie ze emigreerde. Zo kwam ze in een ver buitenland terecht waar ze een heel nieuw bestaan opbouwde. Ze zei: “Als mijn vader niet was gestorven was mijn moeder niet terugverhuisd en was ik nooit hier terecht gekomen”.