In oorlogsmuseum Medemblik staat de beleving centraal

Sinds eind 2017 is Oorlogsmuseum Medemblik in de provincie Noord-Holland geopend. Het museum begon als een educatief centrum over de Tweede Wereldoorlog voor kinderen. Er was een expositie over een dorpje uit de jaren ’40 waar kinderen in plaats van twee uur bordjes te moeten lezen een lesprogramma beleefden volgens Escaperoom-concept. Dit vernieuwende concept sloeg zo aan dat het museum nu zo’n vijf jaar later ook bezoekers van alle leeftijden verwelkomt voor deelname aan de Experience tours volgens Escaperoom-concept. Verder organiseert het museum onder andere ook groepsactiviteiten, bijvoorbeeld voor vriendengroepen of bedrijfsuitjes. We stelden museumdirecteur Lars Rustenburg via e-mail enkele vragen over het museum en zijn eigen rol hierin.



Met de verzameling van uw vader is alles begonnen. Sinds wanneer verzamelde hij al en wanneer volgde het besluit om de verzameling te exposeren in een eigen museum? Heeft u een favoriet onderdeel/item in de collectie?

Klopt inderdaad, mijn vader wilde van jongs af aan altijd al marinier worden maar hij werd afgekeurd op een hernia en ging toen werken in het groente- en fruitbedrijf van mijn opa en oma. Toen hij 35 was (zo’n 20 jaar terug) zei mijn moeder dat hij eens wat naast het harde werken in het bedrijf zou moeten gaan doen. Hij heeft toen een jeep gekocht, zijn jongensdroom. Nadat deze zo’n jaar later compleet gerestaureerd was begon het te kriebelen en kocht hij een GMC Toolset en toen die klaar was, volgde er steeds meer. Zo’n tien jaar later begon het al een hele verzameling te worden en stelden mijn ouders het doel om, zodra ze vijftig zouden zijn, samen wat terug te gaan doen voor de maatschappij en dan met name iets educatiefs voor kinderen.

De M2 Light Pontoon Bridge en het verhaal over de Red Ball Express zijn mijn favorieten. Bezoekers hebben vrijwel nog nooit van dit stukje geschiedenis gehoord, terwijl de logistieke kant en het maken van noodbruggen onmisbaar waren om de bevrijding van West-Europa mogelijk te maken.

Op welke wijze heeft uw vader u in uw jeugd betrokken bij zijn verzameling en interesse in de Tweede Wereldoorlog? Heeft u zelf altijd belangstelling gehad in deze geschiedenis en wat interesseert u hieraan het meest?

Van heel jongs af aan las ik al veel boeken over de Tweede Wereldoorlog zoals ‘Snuf de hond’. De GMC Toolset waar ik het eerder over had, is van de buitenkant geheel origineel gerestaureerd, maar van de binnenkant omgebouwd tot camper. Met een Fruehauf trailer met de jeep erin gingen we op vakantie. Van Frankrijk en Polen tot aan de Atlantikwall bij Noorwegen met 4 km per uur de berg op en ook weer met 4 km per uur de berg af. Tijdens die vakanties namen onze ouders ons mee naar locaties en musea waar alle facetten van de Tweede Wereldoorlog te ontdekken waren.

Door al die vakanties met het gezin ben ik veel breder georiënteerd geraakt en mijn twee grote interesses in deze geschiedenis zijn: de organisatorische en politieke koersen en hoe het individu (zowel soldaat als burger) omging met situaties in oorlogstijd. Eigenlijk kort samengevat: welke keuzes mensen, organisaties en de politiek maakten, het waarom en wat de gevolgen daarvan waren.

Kunt u kort vertellen wat bezoekers in het museum kunnen verwachten en is er een deel van het museum waar u het meest trots op bent?

Net als in ieder museum kun je ook bij ons op eigen gemak de beide exposities (burgerleven en militair) bekijken en de informatiebordjes lezen. Daarbij is het mogelijk om voor €5 een kwartier mee te rijden met de rondrit in een G.M.C. uit de Tweede Wereldoorlog waarbij we ook stoppen bij een monument in de hoofdstraat van Medemblik waar we het achterliggende verhaal vertellen.



Waar ik het meest trots op ben is dat bij ons in het museum de term ‘Beleving’ echt centraal staat en we hier programma’s en activiteiten bij hebben ontwikkeld die zeer geschikt zijn voor alle leeftijden en die echt leuk en interessant worden gevonden door iedereen, zowel door mannen als vrouwen en of je nou wel of niet geïnteresseerd bent in de Tweede Wereldoorlog. Zo hebben we in beide exposities een Experience tour volgens Escaperoom-concept ontwikkeld. Bij de burgerkant ga je de verstopplek van een illegale radio zoeken, codezinnen van Radio-Oranje ontcijferen, de geheime schuilzolder ontdekken en zwarte ruilhandel drijven. Bij de militaire kant ga je mee in de schoenen van een soldaat om interactief vijf onbekende missies te voltooien om zo de geschiedenis en verhalen van vijf onbekende operaties te ontdekken.

Hoe brengt het museum de keuzes die mensen in de Tweede Wereldoorlog maakten en de gevolgen daarvan over op bezoekers?

Met de Experience tours volgens Escaperoom-concept kom je zowat letterlijk in de schoenen van de mensen te staan die keuzes moesten maken, of die door keuzes van anderen in bepaalde situaties gedrukt werden. In het jaren ’40 dorpje is één van de verhalen bijvoorbeeld dat van een Enkhuizen binnenvaartschipper. Hij werd door de Duitsers voor de keuze gesteld om de geroofde goederen van de Joden te transporteren naar Duitsland. Als hij dat niet zou doen, zou zijn schip worden ingenomen waarbij iemand anders alsnog het werk zou doen én zijn tweede zoon zou naar de oorlogsfabrieken in Duitsland gestuurd worden. De binnenvaartschipper zag dagelijks honderden vliegtuigen over het IJsselmeer gaan en wist maar al te goed wat die zouden gaan bombarderen. Veel mensen hebben deze schipper zowel tijdens als ook na de oorlog veelvuldig uitgescholden voor landverrader en hem verweten dat hij heulde met de vijand. Wij leggen niet alleen de vraag voor “wat zou jij hebben gedaan”, maar stimuleren ook om niet zomaar te oordelen: onderzoek eerst goed een bepaalde situatie en vraag naar de twee kanten van het verhaal voordat je een keuze maakt of een oordeel geeft.



Op welke wijze probeert het museum de jeugd te bereiken en te betrekken bij deze geschiedenis die steeds verder van jongeren af komt te liggen? Met welke geleerde lessen of indrukken hoopt u dat zij het museum na een bezoek verlaten?

De lesprogramma’s volgens Escaperoom-concept zijn een bewezen succes, waar we in 2019 nog maar 14 schoolklassen ontvangen en we vervolgens twee jaar grotendeels gesloten waren, ontvingen we in 2022 zo’n 150 schoolklassen en gaan we dit jaar richting de 200. Dit zijn nog voornamelijk basisschoolklassen met het lesprogramma in het jaren ’40 dorpje. Bij de militaire kant hebben we een lesprogramma volgens Escaperoom-concept voor middelbare scholen ontwikkeld, maar dit is pas sinds november 2022 klaar, dus daar moeten we echt nog bekender mee worden. Hopelijk dat de lezers hierbij willen helpen door de (klein)kinderen te vragen onze website op school door te geven!



Buitensluiting – hoe klein en onschuldig het ook is of lijkt – moet zoveel mogelijk voorkomen worden. Wat er in de Tweede Wereldoorlog gebeurd is, daar klinkt de term ‘buitensluiting’ veel te lief voor, maar theoretisch gezien is dat wel wat er met de Joden, lichamelijk- en geestelijk gehandicapten, Sinti, Roma, Jehova’s, communisten, enzovoorts gebeurd is. De Tweede Wereldoorlog is gebeurd, daar kunnen we niks meer aan veranderen en deze geschiedenis komt inderdaad steeds verder van de volgende generaties af te liggen. Waar de kinderen en ook wij als volwassenen wel wat aan kunnen doen, is onze eigen leefomgeving nu. Sluit schoolgenoten niet uit in je gymteam of vriendengroepje. Ga eens op bezoek bij die oudere dame uit de straat die al bijna twee jaar niet meer buiten komt sinds het overlijden van haar man. En die collega op het werk die buiten de groep valt of zelfs belachelijk wordt gemaakt, ga daar eens naast zitten tijdens de pauze en start een gesprek. De oorlog in Oekraïne kunnen we niet stoppen. Die invloed hebben we niet, maar we kunnen wel beginnen in onze eigen leefomgeving waar we wel invloed op hebben. We hopen dat we de leerlingen en bezoekers die boodschap meegeven tijdens hun bezoek.

Het museum organiseert diverse activiteiten, zoals rondritten in legertrucks, monumententours, lezingen en een peddelwedstrijd met stormboten. Hoe zorgen jullie ervoor dat vermaak en educatie/bewustwording met elkaar in balans blijven?

Onze eerste doelgroep zijn de schoolklassen, onze tweede doelgroep zijn de reguliere bezoekers en onze derde doelgroep zijn de groepsarrangementen. Voor de groepsarrangementen hebben we inderdaad een flink aantal echt leuke en zeer interessante activiteiten ontwikkeld die allemaal een link hebben met de Tweede Wereldoorlog. Een dagje uit met een groep moet natuurlijk leuk en goed verzorgd zijn en er moet wat beleefd worden waar je het jaren later nog met elkaar over hebt!

Wij hebben daarom activiteiten ontwikkeld die hieraan voldoen, maar die ook een educatieve component hebben. Zoals de rondritten in legertrucks en monumententours: het is natuurlijk een geweldige en onvergetelijk historische beleving om in colonne van Trucks uit de Tweede Wereldoorlog een rondrit door de West-Friese dorpjes en landerijen te rijden. De educatieve component is dat we stoppen bij oorlogsmonumenten waar vaak maar een paar namen en een datum op staan. De groep krijgt dan het verhaal erachter te horen opdat we de (slacht)offers niet vergeten en inzien dat we mede dankzij hen in vrijheid kunnen leven.

Doordat je tijdens de peddelwedstrijd zelf in zo’n bootje zit en je vanwege het wedstrijdelement peddelt ‘alsof je leven ervan afhangt’, begrijp je veel beter hoe gevaarlijk het was wat militairen tijdens de Waalcrossing op 20 september 1944 hebben gedaan, waarover we na afloop uitleg geven.



Nog een onbekend stukje geschiedenis is hoe er maandenlang voedsel werd bereid om de miljoenen soldaten aan het Westfront te voeden. Tijdens een groepsarrangement is goede catering voor de innerlijke mens, maar ook voor het sociale samenzijn met de groep enorm belangrijk! Daarom koken wij voor onze groepen een één-, twee- of driegangen-buffet op originele veldkeukens uit de Tweede Wereldoorlog waarbij het hoofdgerecht ook weer hiermee te maken heeft. De deelnemers kunnen bij dit historische koken komen kijken (Live Cooking) en krijgen uitleg van de museumkoks. Deze juiste balans tussen beleving en educatie hebben we ook bij al onze andere activiteiten die we ontwikkeld hebben.

Naast dat groepen zelf de balans ervaren tussen beleving en educatie met een dagje uit bij ons, zorgen ze door hun uitje bij ons te organiseren, zelf óók weer voor een balans. De inkomsten die de stichting genereert uit groepsarrangementen wordt namelijk 100% ingezet om de doelen van de stichting mogelijk te kunnen maken, zoals het ontvangen van inmiddels zo’n 200 schoolklassen per jaar.



Met welke taken houdt u zich als directeur bezig en hoe ziet een gemiddelde werkdag er voor u uit? Is het uw droombaan?

Mijn taken bestaat eigenlijk uit alles: rondleidingen geven, groepen begeleiden, intakegesprekken met de scholen en groepsarrangementen (zo’n 500 per jaar), schenkingen en bruiklenen ontvangen en registreren, interviews met ooggetuigen, zeer actief netwerken binnen vijf platforms en met vele overige partijen, samenwerkingen opzetten met het sociale domein zoals Bureau Halt, de Raad voor de Kinderbescherming en Vrijwilligerspunt WF, lezingen organiseren, vrijwilligers aantrekken, projectplannen schrijven en subsidies aanvragen, de website onderhouden, proberen wekelijks in een krant te komen, promotie, de complete administratie incl. verzekeringen, vergunningen en het voldoen aan alle wetgeving.

Dit alles maakt dat geen enkele werkdag hetzelfde is, ik enorm veel zie, leer en meemaak. Door goedkeuring en ondersteuning van mijn vrouw die ook in het museum werkt, mag/kan ik zo’n zes tot zeven dagen per week dagelijks tussen de twaalf en zeventien uur met het museum bezig zijn. Ja, het is echt mijn droombaan en veel meer dan dat.

Als u fantaseert over het museum over vijf jaar, wat ziet u dan voor zich?

Er zijn dan twee extra exposities, één over de luchtoorlog en één over de Joodse familie Natkiel.

Het vrijwilligersteam is in de afgelopen vijf jaar al van acht naar negentig vrijwilligers gegroeid. Gezien de groei die we meemaken hoop ik dat ons team van enthousiastelingen is doorgegroeid naar tweehonderd vrijwilligers. Wie weet zijn er nu lezers die denken: hier wil ook mijn steentje aan bijdragen!

In 2019 hebben we 2.500 bezoekers gehad, in 2022 bijna 15.000. In 2023 zullen we op tussen de 25.000 en 30.000 komen is mijn inschatting. Het doel is om in de komende vijf jaar door te groeien naar 50.000, maar in mijn stoutste dromen hoop ik dat we met het team over vijf jaar 100.000 bezoekers per jaar trekken en een kwalitatief hoge bezoekerservaring kunnen bieden zoals we dat nu ook doen.

Ik heb vorig jaar ten doel gesteld dat het museum organisatorisch zo ingericht moet worden dat ik en de rest van het kernteam over vijf jaar volledig misbaar/vervangbaar is. Daarin hebben we al flinke stappen gezet en hebben we nog vier jaar de tijd.

We zijn nu bezig met subsidieaanvragen voor een project om onze lesprogramma’s en Experience tours volgens Escaperoom-concept ook online beschikbaar te maken (uiteraard met dezelfde, maar ook met andere verhaallijnen) zodat het voor scholen op grote reisafstand en mensen van over de hele wereld ook mogelijk is om de beleving en lessen van ons museum mee te krijgen. Dit moet over twee jaar af zijn en over vijf jaar door honderden schoolklassen en duizenden mensen gebruikt worden.

En tot slot: ik hoop dat alle lezers, die de tijd en moeite hebben genomen om dit hele interview te lezen, in de komende vijf jaar minimaal één keer bij ons in het museum bent geweest en ambassadeur bent geworden door over uw bezoek verder te vertellen in uw eigen omgeving, want dat is tenslotte waar u invloed op heeft!